Ebu Abdullah Muhammed bin Musa el-Harezmi matematik,
gökbilim ve coğrafya alanlarında çalışmış ünlü bir Fars bilginidir. 780 yılında
Türkistan'ın Harzem bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gelmiştir. 850 yılında
Bağdat'ta vefat etmiştir.
Horasan bölgesinde bulunan Harzem'de temel eğitimimini alan
Harezmi, gençlinin ilk yıllarında Bağdat'taki ileri bilim atmosferinin
varlığını öğrenir. İlmi konulara doyumsuz denilebilecek seviyedeki bir aşkla
bağlı olan Harezmi ilmi konularda çalışma idealini gerçekleştirmek için
Bağdat'a gelir ve yerleşir. Devrinde bilginleri himayesi ile meşhur olan Abbasi
halifesi Mem'un Harezmi'deki ilim kabiliyetinden haberdar olunca onu kendisi
tarafından Eski Mısır, Mezopotamya, Grek ve Eski Hint medeniyetlerine ait
eserlerle zenginleştirilmiş Bağdat Saray Kütüphanesi'nin idaresinde
görevlendirilir. Daha sonra da Bağdat Saray Kütüphanesindeki yabancı eserlerin
tercümesini yapmak amacıyla kurulan bir tercüme akademisi olan Beyt'ül Hikme'de
görevlendirilir. Böylece Harezmi, Bağdat'ta inceleme ve araştırma yapabilmek
için gerekli bütün maddi ve manevi imkanlara kavuşur. Burada hayata ait bütün
endişelerden uzak olarak matematik ve astronomi ile ilgili araştırmalarına
başlar.
Bağdat bilim atmosferi içerisinde kısa zamanda üne kavuşan
Harezmi, Şam'da bulunan Kasiyun Rasathanesi'nde çalışan bilim heyetinde ve
yerkürenin bir derecelik meridyen yayı uzunluğunu ölçmek için Sincar Ovasına
giden bilim heyetinde bulunduğu gibi Hint matematiğini incelemek için
Afganistan üzerinden Hindistan'a giden bilim heyetine başkanlık da etmiştir.
Harezmi'nin latinceye çevrilen eserlerinden olan ve ikinci
dereceden bir bilinmeyenli ve iki bilinmeyenli denklem sistemlerinin
çözümlerini inceleyen El-Kitab 'ul Muhtasar fi'l Hesab'il cebri ve 'l
Mukabele adlı eseri şu cümleyle başlar :
"Algoritmi şöyle diyor: Rabbimiz ve koruyucumuz olan Allah 'a hamd ve
senalar olsun"
Bilime katkıları
Matematik
Sıfır mefhumunun ve Algoritmanın mucidi.
Bugün bilgisayar bilimi ve dijital elektroniğin temeli olan
2'lik(binary) sayı sistemini ve 0(sıfırı) bulmuştur.
Cebir sözcüğü de Harezmi'nin "El’Kitab’ül-Muhtasar fi
Hısab’il Cebri ve’l-Mukabele” (Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap) adlı
eserinden gelmektedir. Bu eser aynı zamanda doğu ve batının ilk müstakil cebir
kitabı olma özelliğini taşımaktadır.
Matematik alanındaki çalışmaları cebirin temelini
oluşturmuştur. Bir dönem bulunduğu Hindistan’da sayıları ifade etmek için
harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sisteminin (bkz. onluk sistem)
kullanıldığını saptamıştır. Harezmî'nin bu konuda yazdığı kitabın Algoritmi
de numero Indorum adıyla Latince'ye tercüme edilmesi sonucu, sembollerden
oluşan bu sistem ve sıfır 12. yüzyılda batı dünyasına sunulmuştur. Hesab-ül
Cebir vel-Mukabele adlı kitabı, matematik tarihinde birinci ve ikinci
dereceden denklemlerin sistematik çözümlerinin yer aldığı ilk eserdir. Bu
nedenle Harezmî ( Diophantus ile birlikte) "cebirin
babası" olarak da bilinir. İngilizce'deki "algebra" ve bunun
Türkçe'deki karşılığı olan "cebir" sözcüğü, Harezmî'nin kitabındaki
ikinci dereceden denklemleri çözme yöntemlerinden biri olan
"el-cebr"den gelmektedir. Algoritma (İng.
"algorithm") sözcüğü de Harezmî'nin Latince karşılığı olan
"Algoritmi"den türemiştir ve yine İspanyolca'daki basamak anlamına
gelen "guarismo" kelimesi Harezmî'den gelmektedir.
Astronomi
Coğrafya
Başlıca eserleri
Matematik ile alakalı eserleri
- El- Kitab'ul Muhtasar fi'l Hesab'il Cebri ve'l Mukabele
- Kitab al-Muhtasar fil Hisab el-Hind
- El-Mesahat
Astronomi ile alakalı eserleri
- Ziyc'ul Harezmi
- Kitab al-Amal bi'l Usturlab
- Kitab'ul Ruhname
Coğrafya ile alakalı
eserleri
- Kitab Surat al-arz
Tarih ile alakalı eserleri
- Kitab'ul Tarih
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder