TÜRKİYE'NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ

Türkiye bitki örtüsü bakımından oldukça zengindir. Çok değişik bitki türleri vardır. Ülkemizin bu kadar çeşitli bitki türlerine sahip olmasında bazı faktörler etkilidir. Bu faktörler şunlardır:

-         İklimin çeşitlilik göstermesi

-         Yüzey şekillerinin çeşitlilik göstermesi

-         Çeşitli yükseltilerin bulunması

-         Toprak örtüsünün çeşitli olması

-         Ülkemizin matematik konumu

A.  ORMANLAR

Ülkemizdeki ormanlar iklim, yer şekilleri, toprak yapısı ve bakı durumuna bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Ormanlar genel olarak, geniş yapraklı ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşanlar olarak iki gruba ayrılır. Ancak bazı alanlarda, geniş yapraklı ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar birarada bulunur. Bunlara da karışık ormanlar denir. Türkiye’de bölgelere göre orman dağılışı şöyledir:

1.      Karadeniz Ormanları

Karadeniz ormanları, Karadeniz Bölgesi ile Yıldız dağlarının kuzeye bakan yamaçlarındaki ormanları kapsamaktadır. Türkiye’deki bitki türlerinin yarıdan fazlası Karadeniz ormanlarında bulunmaktadır. Çünkü bölgenin iklim koşulları, çok çeşitli bitki türlerinin yetişmesine olanak sağlamaktadır.

Geniş yapraklı ormanlar, doğuda Gürcistan sınırından başlayarak batıda Yıldız dağlarına kadar uzanan Karadeniz kıyıları boyunca, dağların kuzeye bakan yamaçlarında yaygındır. Bu ormanlar kıyıdan başlayarak 1000 metre yüksekliklere kadar uzanırlar. Geniş yapraklı ormanlarda gürgen, kayın, kestane, ıhlamur, meşe, akçaağaç, karaağaç, dişbudak ve kızılağaç gibi ağaç türleri bulunur.

Karadeniz Bölgesi’nde geniş yapraklı bu ormanlar altında, çeşitli ağaççık ve çalılar da bulunur. Orman altı bitki örtüsünü oluşturan bu ağaççıklar fındık, üvez, kayacık, kızılcık, çoban püskülü, karayemiş ve orman gülleridir.

Bölgede, 1000 metreye kadar görülen geniş yapraklı ormanlar, 1000 metreden sonra yerini karışık ormanlara bırakır. İğne ve geniş yapraklı ağaçlardan oluşan karışık ormanlar genelde 1000 – 1500 metre yükseltiler arasında bulunur.

Bu ormanlar, Doğu Karadeniz Bölümü’nde kayın ve ladin, Orta ve Batı Karadeniz bölümlerinde daha çok kayın, göknar (köknar) ve sarıçam ağaçlarından oluşur.

Karadeniz ormanları bölgesinde, 1200 ve özellikle 1500 metreden başlayıp 2000 metreye kadar olan kesimlerde, her zaman yeşil olan iğne yapraklı ormanlar yer alır. Bu ormanlar, Doğu Karadeniz Bölümü’nde daha çok ladin ve sarıçam, Batı Karadeniz Bölümü’nde sarıçam ve kayın ağaçlarından oluşur.

Karadeniz Bölgesi’nin diğer ormanlarını meşeler oluşturur. Meşe ormanları platoluk alanlarda, Karadeniz Bölgesi’nin iç kesimlerindeki vadilerde ve Bolu – Mudurnu oluğunda yaygındır.

2.      Batı Anadolu Ormanları

Batı Anadolu’da yer alan ormanlar yükseklik koşullarına göre değişiklik gösterir. Ege Bölgesi’nde 600 – 800 metreye kadar olan sahalarda maki toplulukları ve kızılçam ormanları karışık halde bulunur. Kızılçam ormanları, soğuğa fazla dayanıklı olmadıkları için denize bakan yamaçlarda 800 metreye kadar görülürken, iç kesimlerdeki yamaçlarda 600 metreye kadar görülebilir. Bu yüksekliğin üzerinde ise 2000 metreye kadar karaçam ormanları görülür.

Güney Marmara Bölümü’nde dağların kuzeye bakan yüksek yamaçlarında kayın ormanları gelişmiştir. Uludağ’ın eteklerinde kestane ağaçları, daha yukarılarda ise meşe, kayın, göknar ve karaçamlar karışık halde bulunur.

3.      Akdeniz Ormanları

Akdeniz kıyılarında yaygın olan ormanlar kızılçam ormanlarıdır. Bu ormanlar, Akdeniz Bölgesi’nde Toroslar’ın güneye bakan yamaçlarında 1000 – 1400 metreye kadar çıkarlar. Köyceğiz gölü çevresinde, sığla ağacı ve ormanları bulunur. Sığla ağacının gövdesinden yağ çıkarılır ve kozmetik sanayiinde kullanılır.

Akdeniz Bölgesi’ndeki dağların yüksek kesimlerinde sedir, göknar ve karaçamlardan oluşan iğne yapraklı ormanlar yer alır. Bu ormanlar genelde 1000 – 2000 metre yükseltiler arasında bulunur. Akdeniz Bölgesi’nde Karadeniz’e özgü ağaçlar ve ağaççıklar da görülmektedir. Bunların başlıcaları, Nur dağları üzerindeki kayın ormanları ile Batı ve Orta Toroslar’da bulunan ıhlamur, fındık, kızılcık gibi ağaççıklardır.

4.      Doğu ve İç Anadolu Ormanları

Doğu ve İç Anadolu bölgelerinde karasal iklim koşulları hüküm sürer. Bu nedenle, buralardaki ormanlar kıyılarımızdaki ormanlarımız kadar gelişmemiştir. Sıcaklık ve yağış azlığı bu bölgelerimizde ormanların fazla gelişmesini engeller.

İç Anadolu Bölgesi’nde ormanlar, Toroslar’ın kuzeye bakan yamaçları ile Kuzey Anadolu dağlarının güneye bakan yamaçlarında yoğunlaşmıştır. Buralarda karaçam ve meşe ormanları bulunmaktadır.

Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki ormanların çoğu, insanlar tarafından dikilen meşe ağaçlarından oluşur. Bingöl, Malatya ve Tunceli civarında meşe toplulukları yaygındır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki orman alanları ise Güneydoğu Toroslar, Karacadağ, Gaziantep ve Mardin çevresinde yoğunlaşmıştır. Ülkemizde orman örtüsünün en az olduğu bölge burasıdır.

5.      Ormanların Korunması ve Faydaları

Ormanlar, insan ve çevreye sayısız faydaları olan doğal varlıklardır. Su sağlama, su varlığını koruma ve düzenlemede ormanlar önemli rol oynar. Çok çeşitli ürünleriyle insanlar için geçim kaynağıdır. İklim üzerinde olumlu etkileri vardır. İnsanlar için gerekli oksijeni atmosfere verir. İnsan sağlığı için faydalı ortamlar hazırlar. Ayrıca ormanlar milli savunma ve güvenlik açısından önemlidir. Bütün bu nedenlerden dolayı, ormanlarımızı korumak ve bakımını yapmak gereklidir. Ormanları korumak, yalnızca devletin değil, bütün insanların vatandaşlık görevidir. Ormanların bakım ve korunması için yapılacak başlıca çalışmalar şunlardır:

-         Öncelikle halkımız ormanların önemi, bakımı, korunması hususunda eğitilmeli ve bilinçlendirilmelidir.

-         Orman içindeki ulaşımın sağlanabilmesi için yol ağları kurulmalıdır.

-         Kaçak ağaç kesimleri önlenmelidir.

-         Orman içinde hayvan otlatılması engellenmelidir.

-         Yangın için önceden tedbir alınmalı, eğitilmiş yangın söndürme ve haberleşme ekipleri bulundurulmalıdır.

-         Yangın, tarla açma, v.s. nedenlerle tahrip edilmiş alanlar ağaçlandırılmalıdır.

-         Yakacak olarak odun kullanılması azaltılmalıdır.

-         Orman köylüleri başka iş ve geçim kaynaklarına yönlendirilmelidir.

Türkiye’de gerek dinlenme ve gerekse ormanların biyolojik zenginliğini korumak amacıyla, bazı orman alanları milli park ve doğayı koruma alanı haline getirilmiştir.

B.  MAKİ

Maki bitki toplulukları Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde görülür. Makiler sert yapraklı, kuraklığa dayanıklı, her mevsim yeşil kalabilen bodur ağaçlardan ve çalılardan oluşan bitkilerdir. Makiler, Akdeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde 800 – 1000 metrelere kadar görülebilirler. Ege ve Marmara bölgelerindeki makiler, Akdeniz kıyı kesimindeki kadar yükseklere çıkamazlar.

Maki topluluğunu oluşturan başlıca bitki türleri yabani zeytin, kermez meşesi, sandal, kocayemiş, keçi boynuzu, defne, mersin, zakkum, sakız, menengiç, akçakesme, erguvan ve tesbih ağacı ile çeşitli fundalardır.

Akdeniz ve Ege kıyılarında, makilerin cılızlaşıp toprak örtüsünün inceldiği alanlarda genellikle dikenli çalılardan oluşan ve garig adı verilen bitki topluluğu da görülür. Bu bitki topluluğu daha çok doğal bitki örtüsünün tahrip edildiği alanlarda, özellikle Akdeniz Bölgesi’nde Mut civarı, Ege Bölgesi’nde İzmir civarı ve Karaburun yarımadası ile Bodrum civarında yaygın olarak görülür.

C.  BOZKIR

Kurak ve yarı kurak bölgelerde yağışlı mevsimde yeşeren, kurak mevsimde sararan sert çayırlar ile otlar ve küçük çalılardan oluşan bir bitki örtüsü görülür. Bu tür bitki örtülerine ve bunların kapladığı alanlara stepveya bozkır adı verilmektedir.

İç Anadolu Bölgesi’nde 1000 – 1200 metre, Doğu Anadolu’da yer yer 1800 – 2000 metre yükseltiye sahip ova platolarda yaygın olan bozkırlarda genellikle kekik ve yavşan otu cinsi bitkiler bulunur. Bunların dışında geven, çoban yastığı, kılıçotu, gelincik, çayır üçgülü, sığır kuyruğu, çayır dikeni gibi ot türleri de görülmektedir.

İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgeleri ile Toroslar’da 1300 metreden daha yüksek kesimlerde dağ bozkırları görülür. Dağ bozkırları civan perçemi, koyun yumağı, kekik, sığır kuyruğu, yavşan otu ve çoban yastığı gibi ot topluluklarından oluşur.

Özellikle İç Anadolu Bölgesi’nin kenar kesimlerinde ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde meşe, ardıç ve karaçam ormanlarının insanlar tarafından tahrip edilmesi sonucunda meydana gelen bozkır alanları bulunmaktadır. Bu tür bozkırlara da antropojen bozkır adı verilir. Antropojen bozkır sahalarında yer yer orman ağacı toplulukları da görülmektedir. Bu yönüyle diğer bozkırlardan ayrılır.

D.  YÜKSEK DAĞ ÇAYIRLARI

Yüksek dağlarda, ormanların sona erdiği kesimlerden sonra dağ çayırları (alpin çayır) bulunur. Dağ çayırları Kuzeydoğu Anadolu platolarında yaygındır. Bu çayırlar Sarıkamış, Göle, Kars ve Çıldır çevresinde 1800 – 2000 metreler arasında yaygındır. Kuzey Anadolu ve Toros dağlarında 2000 metreden daha yüksek alanlarda da dağ çayırları görülmektedir. Ülkemizde bulunan yüksek dağ çayırları, yaylacılık ve hayvancılık faaliyetlerinin yaygınlaşmasını sağlamıştır.

E.  TÜRKİYE’DE AĞAÇLANDIRMA ÇALIŞMALARI VE ÖNEMİ

Türkiye’de ormanlarla kaplı saha ülkemiz yüzölçümünün % 26’sını oluşturmaktadır. Ormanlarımızın %56’sı ise verimsiz ağaçlardan oluşmaktadır. Ormanların bir kısmı tarla açmak için insanlar tarafından tahrip edilmiştir. Her yıl binlerce hektar alan yangınlar yüzünden yok olmaktadır. Türkiye’nin iklimi ve toprak koşulları, çok yerde ağaçların kendiliğinden yetişmesine elverişli değildir. Bütün bu nedenlerden dolayı, ülkemizde orman alanlarının gençleştirilmesi, tarım dışı boş arazilerin de ağaçlandırılması gerekmektedir. Ülkemizde ağaçlandırma, Orman Bakanlığı’na bağlı Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Bu kuruluşun çalışmalarıyla, son yıllarda ağaçlandırmaya hız verilmiştir. Ülkemizde milli parkların kurulması ve tabiatı koruma alanlarının belirlenmesi de ağaçlandırma çalışmalarına olumlu katkıda bulunmuştur. Bu alanlardaki boş araziler ağaçlandırılmış, mevcut ağaçlar korunmuştur. Ayrıca ağaçlandırma çalışmaları erozyonla mücadele için büyük önem taşımaktadır.