1. Karahanlılar (840 – 1212)
Karahanlılar
Devleti, Uygurların dağılmasından sonra Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri
tarafından Doğu ve Batı Türkistan’da kurulmuştur (840). Karahanlı
hükümdarlarından Satuk Buğra Han’ın etkisiyle Karahanlılar arasında
İslamiyet’in yayılması hızlanmış ve Karahanlılar Orta Asya’da kurulan ilk
Müslüman Türk devleti olmuştur.
Karahanlılar en parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han döneminde yaşamışlardır. Bu hükümdarın ölümünden sonra duraklama sürecine giren Karahanlılar Devleti, taht kavgalarından dolayı Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmışlardır (1042). Doğu Karahanlılar 1211 yılında Karahitaylar, Batı Karahanlılar ise, 1212 yılında Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.
2. Gazneliler (963 – 1187)
Gazneliler Devleti, Afganistan’daki Gazne şehrinde Samanoğullarının Herat valisi Alp Tigin tarafından kurulmuştur (963). Gazneliler en parlak dönemlerini Sultan Mahmut zamanında yaşamıştır. Sultan Mahmut döneminde Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek Kuzey Hindistan’a hakim olmuşlar ve İslamiyet’i yaymışlardır. Gazneli Mahmut Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış, bu davranışında dolayı Abbasi halifesi kendisine “Sultan” ünvanını vermiştir. Türk hükümdarlarından sultan ünvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır.
Sultan Mahmut ölünce yerine oğlu Mesut tahta geçti. Mesut babası kadar güçlü bir şahsiyet değildi. Bu dönemde Gazneliler ile Selçuklular arasında Dandanakan Savaşı yapıldı (1040). İki Türk – İslam devletinin birbiriyle yaptığı Dandanakan Savaşı’nı kaybeden Gazneliler dağılma sürecine girmişler ve eski güçlerini kaybetmişlerdir. Gazneliler, Afganlı bir kavim olan Gurlular tarafından yıkılmıştır (1187). Gaznelilerin bir çok ulusu (Türkler, İranlılar, Hindular, Gurlular) bünyesinde bulundurmaları parçalanmaları ve yıkılmalarında önemli rol oynamıştır.
3. Büyük Selçuklular (1040 – 1157)
Büyük Selçuklu Devleti, Selçuk Bey’in torunları Tuğrul ve Çağrı Beyler tarafından kurulmuş ve devlet Selçuk Bey’in ismiyle anılmıştır.
Dandanakan Savaşı, Selçukluların tarihinde dönüm noktası olmuş, savaşın kazanılmasından sonra devletin bağımsızlığı ilan edilmiştir. Tuğrul Bey, Büyük Selçuklu Devleti’nin hükümdarlığını, kardeşi Çağrı Bey ise askeri işlerini üstlendi. Tuğrul Bey döneminde Selçuklu sınırları hızla genişledi; İran, Azerbaycan ve Irak ele geçirilmiş, Anadolu üzerine seferler başlatılmıştır. Tuğrul Bey döneminde Bizans ve Ermeni kuvvetleri ile Türkler arasında yapılan Pasinler Savaşı’nı Selçuklular kazanmıştır (1048). Bu savaştan sonra Bizans ve Ermenilerle Büyük Selçuklular arasında ilk ilişkiler başlamış ve Bizans, Selçukluları resmen tanımıştır.
Büyük Selçukluların genişlemeye başladığı dönemde Abbasi halifeliği eski gücünü kaybetmişti. Tavaif-i Mülk devletlerinden Şii Büveyhoğulları Abbasi halifesini esir edince, Tuğrul Bey Bağdat Seferi’ne çıkarak halifeyi esaretten kurtarmıştır (1055). Bu gelişme üzerine halife Tuğrul Bey’i, “Doğunun ve Batının hükümdarı” ilan etmiştir. Bağdat Seferi’nden sonra Büyük Selçuklu Devleti İslam dünyasının siyasal liderliğini üstlenmiş, Abbasi halifesi ise dini liderliğini devam ettirmiş ve halife Selçukluların himayesine girmiştir.
1063 yılında Tuğrul Bey’in vefatından sonra Büyük Selçuklu Devleti’nin başına taht kavgalarını kazanan Alp Arslan geçmiştir. Alp Arslan döneminde Batı yönündeki seferlere devam edilmiştir. Azerbaycan, Gürcistan ve Anadolu’ya seferler düzenlenerek Ani ve Kars kaleleri ele geçirilmiştir.
Alp Arslan döneminin en önemli gelişmesi Bizans ile yapılan Bizans ile yapılan Malazgirt Savaşı’dır. Türklerin Anadolu üzerine düzenlediği seferlerin artması sonucunda Bizans, Türkleri Anadolu’dan atmaya karar verdi. İki ordu arasında Muş yakınlarında yapılan Malazgirt Savaşı’nı Büyük Selçuklular kazanmıştır (1071). Malazgirt Savaşı’nın sonucunda;
- Türkler Anadolu’ya yerleşmeye başlamış ve Anadolu Türk yurdu haline gelmiştir.
- İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı sona ermiştir.
- Türklerin batı yönünde ilerlemesi ve Bizans’ın kışkırtmaları sonucunda Türk – İslam dünyası üzerine Haçlı Seferleri başlamıştır.
- Anadolu’nun fethini hızlandırmak ve Türkleşmesini sağlamak için ilk beylikler kurulmuştur.
Alp Arslan Malazgirt zaferinden sonra Batı Karahanlılar üzerine sefer düzenlediği sırada bir kale komutanı tarafından şehit edilmiştir (1072).
Büyük Selçuklu Devleti Melikşah döneminde en geniş sınırlarına ulaşmış ve en parlak dönemini yaşamıştır. Bu dönemde;
- Kafkasya’nın fethi tamamlanmış, Batı sınırı Akdeniz ve Marmara Deniz’ine, Doğu sınırı Seyhun Irmağı’na, Kuzey sınırı Kafkas Dağları’na, güney sınırı Mısır ve Basra Körfezi’ne kadar genişletilmiştir.
- Siyasal amaçlarla ortaya çıkan Batınilik faaliyetleriyle mücadele edilmiştir.
- Batınilik faaliyetlerinin amacı, Selçukluları içeriden çöküntüye uğratmaktı. Türk – İslam büyüklerine karşı suikastler düzenleyen Batınilere karşı başlatılan mücadele Melikşah’ın ölümü üzerine sonuçlandırılamamıştır.
Büyük Selçuklu Devleti’nin Parçalanması
Melikşah’ın ölümünden sonra Büyük Selçuklu Devleti’nde taht kavgaları başlamış ve devlet birliğini koruyamamıştır. Suriye, Anadolu, Kirman, Irak ve Horasan Selçukluları merkezden ayrılarak bağımsızlıklarını ilan ettiler. Dağılma döneminde Büyük Selçuklu tahtına Berkyaruk, Mehmet Tapar ve Sencer geçmiştir. Sencer, Karahitaylarla yaptığı Katvan Savaşı’nda yenilmiştir (1147). Bu savaş Büyük Selçukluların yıkılışını hızlandırmış, 1157 yılında Sencer’in ölümünden sonra Büyük Selçuklu Devleti tamamen parçalanmıştır. Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasında;
- Hükümdar ailesi arasında taht kavgaları çıkması ve Selçuklu prenslerinin ayaklanmaları
- Devlete küstürülen Oğuzların ayaklanması
- Şii Fatımilerin ve Batınilerin zararlı faaliyetleri
- Abbasilerin eski siyasal güçlerine ulaşabilmek için izledikleri politikalar
- Merkezi otoritenin zayıflamasından yararlanan atabeylerin ayaklanarak bağımsızlıklarını ilan etmeleri
gibi nedenler etkili olmuştur.
Büyük Selçukluların Tarihteki Rolleri
- Anadolu’yu Türk yurdu haline getirmişler ve Türkmen kitlelerini Anadolu’ya yerleştirmişlerdir.
- Abbasi halifeliğini Şii tehlikesinden korumuşlardır.
- İslam dünyasını Haçlı Seferlerine karşı korumuşlardır.
Karahanlılar en parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han döneminde yaşamışlardır. Bu hükümdarın ölümünden sonra duraklama sürecine giren Karahanlılar Devleti, taht kavgalarından dolayı Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmışlardır (1042). Doğu Karahanlılar 1211 yılında Karahitaylar, Batı Karahanlılar ise, 1212 yılında Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.
2. Gazneliler (963 – 1187)
Gazneliler Devleti, Afganistan’daki Gazne şehrinde Samanoğullarının Herat valisi Alp Tigin tarafından kurulmuştur (963). Gazneliler en parlak dönemlerini Sultan Mahmut zamanında yaşamıştır. Sultan Mahmut döneminde Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek Kuzey Hindistan’a hakim olmuşlar ve İslamiyet’i yaymışlardır. Gazneli Mahmut Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış, bu davranışında dolayı Abbasi halifesi kendisine “Sultan” ünvanını vermiştir. Türk hükümdarlarından sultan ünvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır.
Sultan Mahmut ölünce yerine oğlu Mesut tahta geçti. Mesut babası kadar güçlü bir şahsiyet değildi. Bu dönemde Gazneliler ile Selçuklular arasında Dandanakan Savaşı yapıldı (1040). İki Türk – İslam devletinin birbiriyle yaptığı Dandanakan Savaşı’nı kaybeden Gazneliler dağılma sürecine girmişler ve eski güçlerini kaybetmişlerdir. Gazneliler, Afganlı bir kavim olan Gurlular tarafından yıkılmıştır (1187). Gaznelilerin bir çok ulusu (Türkler, İranlılar, Hindular, Gurlular) bünyesinde bulundurmaları parçalanmaları ve yıkılmalarında önemli rol oynamıştır.
3. Büyük Selçuklular (1040 – 1157)
Büyük Selçuklu Devleti, Selçuk Bey’in torunları Tuğrul ve Çağrı Beyler tarafından kurulmuş ve devlet Selçuk Bey’in ismiyle anılmıştır.
Dandanakan Savaşı, Selçukluların tarihinde dönüm noktası olmuş, savaşın kazanılmasından sonra devletin bağımsızlığı ilan edilmiştir. Tuğrul Bey, Büyük Selçuklu Devleti’nin hükümdarlığını, kardeşi Çağrı Bey ise askeri işlerini üstlendi. Tuğrul Bey döneminde Selçuklu sınırları hızla genişledi; İran, Azerbaycan ve Irak ele geçirilmiş, Anadolu üzerine seferler başlatılmıştır. Tuğrul Bey döneminde Bizans ve Ermeni kuvvetleri ile Türkler arasında yapılan Pasinler Savaşı’nı Selçuklular kazanmıştır (1048). Bu savaştan sonra Bizans ve Ermenilerle Büyük Selçuklular arasında ilk ilişkiler başlamış ve Bizans, Selçukluları resmen tanımıştır.
Büyük Selçukluların genişlemeye başladığı dönemde Abbasi halifeliği eski gücünü kaybetmişti. Tavaif-i Mülk devletlerinden Şii Büveyhoğulları Abbasi halifesini esir edince, Tuğrul Bey Bağdat Seferi’ne çıkarak halifeyi esaretten kurtarmıştır (1055). Bu gelişme üzerine halife Tuğrul Bey’i, “Doğunun ve Batının hükümdarı” ilan etmiştir. Bağdat Seferi’nden sonra Büyük Selçuklu Devleti İslam dünyasının siyasal liderliğini üstlenmiş, Abbasi halifesi ise dini liderliğini devam ettirmiş ve halife Selçukluların himayesine girmiştir.
1063 yılında Tuğrul Bey’in vefatından sonra Büyük Selçuklu Devleti’nin başına taht kavgalarını kazanan Alp Arslan geçmiştir. Alp Arslan döneminde Batı yönündeki seferlere devam edilmiştir. Azerbaycan, Gürcistan ve Anadolu’ya seferler düzenlenerek Ani ve Kars kaleleri ele geçirilmiştir.
Alp Arslan döneminin en önemli gelişmesi Bizans ile yapılan Bizans ile yapılan Malazgirt Savaşı’dır. Türklerin Anadolu üzerine düzenlediği seferlerin artması sonucunda Bizans, Türkleri Anadolu’dan atmaya karar verdi. İki ordu arasında Muş yakınlarında yapılan Malazgirt Savaşı’nı Büyük Selçuklular kazanmıştır (1071). Malazgirt Savaşı’nın sonucunda;
- Türkler Anadolu’ya yerleşmeye başlamış ve Anadolu Türk yurdu haline gelmiştir.
- İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı sona ermiştir.
- Türklerin batı yönünde ilerlemesi ve Bizans’ın kışkırtmaları sonucunda Türk – İslam dünyası üzerine Haçlı Seferleri başlamıştır.
- Anadolu’nun fethini hızlandırmak ve Türkleşmesini sağlamak için ilk beylikler kurulmuştur.
Alp Arslan Malazgirt zaferinden sonra Batı Karahanlılar üzerine sefer düzenlediği sırada bir kale komutanı tarafından şehit edilmiştir (1072).
Büyük Selçuklu Devleti Melikşah döneminde en geniş sınırlarına ulaşmış ve en parlak dönemini yaşamıştır. Bu dönemde;
- Kafkasya’nın fethi tamamlanmış, Batı sınırı Akdeniz ve Marmara Deniz’ine, Doğu sınırı Seyhun Irmağı’na, Kuzey sınırı Kafkas Dağları’na, güney sınırı Mısır ve Basra Körfezi’ne kadar genişletilmiştir.
- Siyasal amaçlarla ortaya çıkan Batınilik faaliyetleriyle mücadele edilmiştir.
- Batınilik faaliyetlerinin amacı, Selçukluları içeriden çöküntüye uğratmaktı. Türk – İslam büyüklerine karşı suikastler düzenleyen Batınilere karşı başlatılan mücadele Melikşah’ın ölümü üzerine sonuçlandırılamamıştır.
Büyük Selçuklu Devleti’nin Parçalanması
Melikşah’ın ölümünden sonra Büyük Selçuklu Devleti’nde taht kavgaları başlamış ve devlet birliğini koruyamamıştır. Suriye, Anadolu, Kirman, Irak ve Horasan Selçukluları merkezden ayrılarak bağımsızlıklarını ilan ettiler. Dağılma döneminde Büyük Selçuklu tahtına Berkyaruk, Mehmet Tapar ve Sencer geçmiştir. Sencer, Karahitaylarla yaptığı Katvan Savaşı’nda yenilmiştir (1147). Bu savaş Büyük Selçukluların yıkılışını hızlandırmış, 1157 yılında Sencer’in ölümünden sonra Büyük Selçuklu Devleti tamamen parçalanmıştır. Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasında;
- Hükümdar ailesi arasında taht kavgaları çıkması ve Selçuklu prenslerinin ayaklanmaları
- Devlete küstürülen Oğuzların ayaklanması
- Şii Fatımilerin ve Batınilerin zararlı faaliyetleri
- Abbasilerin eski siyasal güçlerine ulaşabilmek için izledikleri politikalar
- Merkezi otoritenin zayıflamasından yararlanan atabeylerin ayaklanarak bağımsızlıklarını ilan etmeleri
gibi nedenler etkili olmuştur.
Büyük Selçukluların Tarihteki Rolleri
- Anadolu’yu Türk yurdu haline getirmişler ve Türkmen kitlelerini Anadolu’ya yerleştirmişlerdir.
- Abbasi halifeliğini Şii tehlikesinden korumuşlardır.
- İslam dünyasını Haçlı Seferlerine karşı korumuşlardır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder