17. YÜZYIL ISLAHATLARI

Islahat, Fransızca “reform” teriminin karşılığı olup, kelime anlamı; “düzeltme, iyileştirme ve aslını bozmadan değişiklik yapma” demektir. Kavram olarak ıslahat; “toplumun ihtiyaçlarına cevap veremeyen, çağın gerisinde kalmış kurumları çağın ve ihtiyaçların gereği doğrultusunda yeniden düzenleme” demektir.
Osmanlı devlet adamları imparatorluğu eski güçlü dönemlerine döndürmek ve duraklamadan kurtarmak amacıyla kurumlarda bazı düzenlemeler yaptılar. Osmanlı tarihinde ilk ıslahat (düzenleme) hareketleri 17. yüzyılda başlamıştır.
1. Kuyucu Murat Paşa
17. yüzyıl başlarında Anadolu’da Celali isyanları yaygınlaştı. I.Ahmet döneminde sadrazam olan Kuyucu Murat Paşa (1606 – 1611);
- Devletin otoritesini yeniden kurmak
- Memlekette bozulan asayişi düzeltmek
- Celali isyanlarını bastırmak
gibi amaçlarla harekete geçmiştir.
Kuyucu Murat Paşa isyancılara karşı sert tedbirler alarak Anadolu’da devlet otoritesini yeniden sağlamıştır. Ancak Anadolu’da meydana gelen isyanların nedenlerini araştırmamış ve sorunlara çare bulma yoluna gitmemiştir. İsyanların sebepleri ortadan kaldırılamadığı için kısa süre sonra Anadolu’da yeni ayaklanmalar çıkmıştır.
2. II.Osman
Osmanlı tarihinde ilk köklü ıslahat girişimleri II.Osman döneminde (1618 – 1622) başlamıştır. II.Osman dönemi yenilikleri şunlardır:
- II.Osman, saray dışından evlilik yaparak sarayı halka açmıştır.
- Şeyhülislam’ın fetva vermek dışındaki yetkilerini elinden almış, böylece ilmiye sınıfının devlet işlerine karışması engellenmiştir.
- Zamanın ihtiyaçlarına göre yeni kanunların yapılmasını planlamıştır.
- II.Osman Hotin Seferi’nde yeniçerilerin durumunu görünce bu ocağı kaldırmak istedi. Ancak, Genç Osman düşüncelerini zamansız açığa vurduğundan ve ıslahatlar sırasında kendisine yardımcı olacak tecrübeli devlet adamı olmadığından ıslahat planları gerçekleştirilememiştir. Yeniçeriler ayaklanarak padişahı öldürmüşler ve ıslahat hareketleri yarım kalmıştır
3. IV.Murat
IV.Murat dönemi yenilikleri şunlardır:
- Yeniçeri ve sipahi zorbaları ortadan kaldırıldı. Bu durum İstanbul’da asayiş ve güvenliğin kurulmasını sağlamıştır.
- Tımarlar eskiden olduğu gibi savaşlarda yararlılık gösterenlere verilmiştir.
- Devletin duraklamasının ve kötü gidişatın durdurulması için neler yapılması gerektiğine ilişkin devlet ileri gelenlerinden raporlar alınmıştır. 17. yüzyılın önemli şahsiyetlerinden biri olan Koçi Bey, devletin Kanuni’den sonra düştüğü sıkıntıları, kurumların nasıl bozulduğunu anlattığı “Koçi Bey Risalesi” adlı raporunu IV.Murat’a takdim etmiştir.
- Uyuşturucu maddelerin ve tütünün kullanımı, gece sokağa çıkılması yasaklanmıştır.
4. Tarhuncu Ahmet Paşa
IV.Mehmet döneminde sadrazamlığa getirilen Tarhuncu Ahmet Paşa, mali alanda ıslahatlar yaparak devletin gelir – gider dengesini sağlamaya çalışmıştır. Tarhuncu Ahmet Paşa;
- Bazı illerin gelirinin iltizama verilmesini, dirlik sahiplerinin gelirlerinin bir kısmının da hazineye aktarılmasını sağlamıştır.
- Bütçe açığının saray masraflarının çokluğundan ve lüzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını görünce bunları azaltmaya çalışmıştır.
- Mali yılın bütçesini önceden hazırlamıştır.
5. Köprülü Mehmet Paşa
17. yüzyılda sadrazamlığa getirilen Köprülü Mehmet Paşa uygun bir çalışma ortamı oluşturmak amacıyla saray bazı şartları kabul ettirmiştir. Böylece Köprülü Mehmet Paşa makamını garanti altına almıştır.
Köprülü Mehmet Paşa;
- Dini yönden fikir ayrılığına düşen İstanbul ulemasını değişik yerlere göndererek kargaşaya son vermiştir.
- Maliyeyi düzene sokmuş ve işleri baskı ve şiddet kullanarak yapmıştır.
- Ordu ve donanmayı ele almış, Çanakkale Boğazı’nı ablukaya alan Venedik donanmasını buradan uzaklaştırmıştır. Venedik tarafından işgal edilen Limni, Bozcaada ve Gökçeada’yı geri alarak Akdeniz yolunu açmış ve Girit Adası’na yardım göndermiştir.
- Erdel Beyi Rakoçi ve Halep valisi Abaza Hasan Paşa’nın isyanlarını bastırarak asayişi sağlamıştır.
6. 17. yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri
- 17. yüzyıl ıslahatları gelişme imkanı bulamamış, düşünce aşamasında kalmıştır.
- Olayların nedenlerine inilemediğinden duraklamaya çözüm getirilememiştir.
- Kuvvet ve şiddet yoluyla ülkede asayişin sağlanması amaçlanmıştır.
- Osmanlı Devleti Avrupa’nın gerisinde kaldığını kabul etmediğinden 17. yüzyıl ıslahatlarında Avrupa’dan etkilenmemiştir.
- Islahatlar şahıslara bağlı kalmış; ıslahatçıların ölümü veya görevden uzaklaştırılması durumunda yenilik hareketi yarım kalmıştır.