1. Asya Hun İmparatorluğu
Kuruldukları
tarih kesin olarak bilinmeyen Hunlar hakkında Çinlilerin verdiği bilgiler M.Ö.
1. Bin yılın başlarına kadar uzanır.
Hunlar; Orhun – Selenga ırmakları ve Ötüken bölgesinde yaşamışlardır. Yazılı belgelerin yetersizliği sebebiyle, Hunlardan önceki Türkler hakkında fazla bir şey söylenememektedir. Bu sebeple, Asya Hun Devleti hakkında bilgi sahibi olduğumuz ilk Türk devleti sayılmaktadır.
Hunların bilinen ilk hükümdarı Teoman (Tuman)’dır. Teoman’dan sonra Hunların başına Mete Han geçmiştir. Çinlilerle mücadele eden Mete Han’ın asıl düşüncesi, Çin’i etkisiz hale getirmekti. Çin’i yıllık vergiye bağlayan Mete, gücünün sembolü olarak Çinli bir prensesle evlenmiştir.
Mete, büyük bir ülke olan Çin’in dışarıdan yönetilemeyeceğini iyi anlamıştı. Kalabalık Çin nüfusu içerisinde Türklerin asimile olmasından çekinen Mete, Çinlilerle anlaşma yapmış ve onlarla dost kalmayı tercih etmiş ve Çin’den her yıl vergi almakla yetinmiştir.
Mete’nin ölümünden sonra zayıflayan Hunlar parçalanmış, bir bölümü Çin’in egemenliği altına girmiş, bir bölümü de batıya göç etmiştir. Batıya göç eden Hunlar, barbar kavimleri Avrupa içlerine sürmüşler, bu gelişme tarihin önemli dönüm noktalarından biri olan Kavimler Göçü’ne yol açmıştır (375).
Kavimler Göçü’nün sonucunda,
- Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmış (395) ve Batı Roma İmparatorluğu yıkılmıştır (476).
- Avrupa’da yeni milletler ortaya çıkmış ve yeni devletler kurulmuştur. Böylece Avrupa’nın günümüze kadar gelen etnik yapısı oluşmuştur.
- Kavimler Göçü İlk Çağ’ın sonu Orta Çağ’ın başlangıcı kabul edilmiştir.
- Bu gelişmeler Avrupa’da Feodalite (Derebeylik) rejiminin ortaya çıkmasına ortam hazırlamıştır.
- Hristiyanlık barbar kavimler arasında yayılmıştır.
Kavimler Göçü sonucunda Avrupa’da Hun Devleti kurulmuştur. Bu devlet en güçlü dönemini Attila zamanında yaşamıştır. Avrupa Hunları, doğuda Urallardan, batıda Manş Denizine kadar sınırlarını genişletmişlerdir. Bizans üzerine iki büyük sefer düzenleyen Attila, bu devleti vergiye bağlamış ve sınırlarını genişletmiştir. Attila’nın ölümünden sonra devlet zayıflamış, Batı Hunlarının bir kısmı Avrupa’da kalarak Latin ırklarıyla kaynaşmış, bir kısmı da tekrar Orta Asya’ya dönmüştür.
2. Göktürk Devleti (552 – 630)
Göktürkler, Türk adıyla kurulan ilk devlettir. Başkentleri Ötüken, ilk hükümdarları Bumin Kağan’dır. Avar hakimiyetine son verilerek kurulan Göktürk Devleti, doğuda Japon Denizi, batıda Hazar Denizi, güneyde Hindistan, kuzeyde Sibirya steplerine kadar sınırlarını genişletmiştir.
Bumin Kağan, ülkenin batısının yönetimini kardeşi İstemi Yabgu’ya vermiştir. Bumin Kağan ise devlet başkanı olarak Ötüken’den doğu bölgelerini yönetmiştir. İstemi Yabgu batı yönünde fetih hareketlerinde bulunmuş, Akhunlara karşı Sasanilerle birleşmiş ve bu devletin toprakları Göktürklerle Sasaniler arasında paylaşılmıştır. Çin’in içişlerine karışması sonucunda 582 tarihinde ülke ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkleri 630yılında, Batı Göktürkleri ise 659 yılında Çin egemenliğine girerek yıkılmışlardır.
3. Kutluk Devleti (682 – 745)
682 tarihinde Kutluk Kağan tarafından kurulmuştur. Kutluklar 683 –687 yılları arasında Çin’e 46 sefer düzenlemişlerdir. Bu seferlerin düzenlenmesinde,
- Orta Asya’daki en güçlü rakiplerini baskı altında tutmak istemeleri
- Yeni kurulan Türk devletinin yiyecek, giyecek ve at gibi gereksinimlerini karşılamak istemeleri
- Çin’de dağınık haldeki Türkleri devletin bünyesinde toplamak istemeleri
etkili olmuştur.
Kutluk Devleti’nin en güçlü olduğu dönemler Bilge Kağan ve kardeşi Kül Tigin dönemleri olmuştur. Vezir Tonyukuk ise danışman olarak Kutluk Devleti’nin siyasetinde önemli rol oynamıştır.
Bilge Kağan öldükten sonra Kutluk Devleti’nde iç karışıklıklar başlamış, Basmil, Karluk ve Uygur Türkleri Kutluk Devleti’ne son vermişlerdir.
4. Uygur Devleti (745 – 840)
745 yılında kurulan Uygurlar, Doğu Türkistan’a yerleşerek diğer Türk boylarını egemenlikleri altına aldılar. Uygurların en önemli özelliği yerleşik hayatı benimseyen ilk Türk Topluluğu olmalarıdır. Bu nedenle tarım, ticaret ve sanatta ilerlemişlerdir. Mani dinine ait tapınaklar yaparak mimaride gelişme göstermişlerdir.
Ticaretle uğraşan Uygurlar, Hint, Tibet, Toharistan ve Maveraünnehir halkı ile sıkı ilişkilerde bulunmuşlardır. Bu nedenle Uygurlar üzerinde Hint ve İran kültürlerinin etkileri görülmüştür.
Uygurlar, 9. yüzyılda Moğolların egemenliğini kabul etmişlerdir. Bundan sonra Moğollar, Uygur Türklerini önemli görevlere getirmişlerdir. Uygur yazısı, Moğolların da yazısı olmuştur. Uygurlar diğer Türk toplulukları ile birlikte Moğolların Türkleşmesinde önemli rol oynamışlar, Çağatay ve Özbek Türkleri bu şekilde ortaya çıkmıştır.
Moğol istilasıyla siyasal egemenliklerini yitiren Uygurlar, Kırgızların isyanıyla yıkılmıştır (840).
Hunlar; Orhun – Selenga ırmakları ve Ötüken bölgesinde yaşamışlardır. Yazılı belgelerin yetersizliği sebebiyle, Hunlardan önceki Türkler hakkında fazla bir şey söylenememektedir. Bu sebeple, Asya Hun Devleti hakkında bilgi sahibi olduğumuz ilk Türk devleti sayılmaktadır.
Hunların bilinen ilk hükümdarı Teoman (Tuman)’dır. Teoman’dan sonra Hunların başına Mete Han geçmiştir. Çinlilerle mücadele eden Mete Han’ın asıl düşüncesi, Çin’i etkisiz hale getirmekti. Çin’i yıllık vergiye bağlayan Mete, gücünün sembolü olarak Çinli bir prensesle evlenmiştir.
Mete, büyük bir ülke olan Çin’in dışarıdan yönetilemeyeceğini iyi anlamıştı. Kalabalık Çin nüfusu içerisinde Türklerin asimile olmasından çekinen Mete, Çinlilerle anlaşma yapmış ve onlarla dost kalmayı tercih etmiş ve Çin’den her yıl vergi almakla yetinmiştir.
Mete’nin ölümünden sonra zayıflayan Hunlar parçalanmış, bir bölümü Çin’in egemenliği altına girmiş, bir bölümü de batıya göç etmiştir. Batıya göç eden Hunlar, barbar kavimleri Avrupa içlerine sürmüşler, bu gelişme tarihin önemli dönüm noktalarından biri olan Kavimler Göçü’ne yol açmıştır (375).
Kavimler Göçü’nün sonucunda,
- Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmış (395) ve Batı Roma İmparatorluğu yıkılmıştır (476).
- Avrupa’da yeni milletler ortaya çıkmış ve yeni devletler kurulmuştur. Böylece Avrupa’nın günümüze kadar gelen etnik yapısı oluşmuştur.
- Kavimler Göçü İlk Çağ’ın sonu Orta Çağ’ın başlangıcı kabul edilmiştir.
- Bu gelişmeler Avrupa’da Feodalite (Derebeylik) rejiminin ortaya çıkmasına ortam hazırlamıştır.
- Hristiyanlık barbar kavimler arasında yayılmıştır.
Kavimler Göçü sonucunda Avrupa’da Hun Devleti kurulmuştur. Bu devlet en güçlü dönemini Attila zamanında yaşamıştır. Avrupa Hunları, doğuda Urallardan, batıda Manş Denizine kadar sınırlarını genişletmişlerdir. Bizans üzerine iki büyük sefer düzenleyen Attila, bu devleti vergiye bağlamış ve sınırlarını genişletmiştir. Attila’nın ölümünden sonra devlet zayıflamış, Batı Hunlarının bir kısmı Avrupa’da kalarak Latin ırklarıyla kaynaşmış, bir kısmı da tekrar Orta Asya’ya dönmüştür.
2. Göktürk Devleti (552 – 630)
Göktürkler, Türk adıyla kurulan ilk devlettir. Başkentleri Ötüken, ilk hükümdarları Bumin Kağan’dır. Avar hakimiyetine son verilerek kurulan Göktürk Devleti, doğuda Japon Denizi, batıda Hazar Denizi, güneyde Hindistan, kuzeyde Sibirya steplerine kadar sınırlarını genişletmiştir.
Bumin Kağan, ülkenin batısının yönetimini kardeşi İstemi Yabgu’ya vermiştir. Bumin Kağan ise devlet başkanı olarak Ötüken’den doğu bölgelerini yönetmiştir. İstemi Yabgu batı yönünde fetih hareketlerinde bulunmuş, Akhunlara karşı Sasanilerle birleşmiş ve bu devletin toprakları Göktürklerle Sasaniler arasında paylaşılmıştır. Çin’in içişlerine karışması sonucunda 582 tarihinde ülke ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkleri 630yılında, Batı Göktürkleri ise 659 yılında Çin egemenliğine girerek yıkılmışlardır.
3. Kutluk Devleti (682 – 745)
682 tarihinde Kutluk Kağan tarafından kurulmuştur. Kutluklar 683 –687 yılları arasında Çin’e 46 sefer düzenlemişlerdir. Bu seferlerin düzenlenmesinde,
- Orta Asya’daki en güçlü rakiplerini baskı altında tutmak istemeleri
- Yeni kurulan Türk devletinin yiyecek, giyecek ve at gibi gereksinimlerini karşılamak istemeleri
- Çin’de dağınık haldeki Türkleri devletin bünyesinde toplamak istemeleri
etkili olmuştur.
Kutluk Devleti’nin en güçlü olduğu dönemler Bilge Kağan ve kardeşi Kül Tigin dönemleri olmuştur. Vezir Tonyukuk ise danışman olarak Kutluk Devleti’nin siyasetinde önemli rol oynamıştır.
Bilge Kağan öldükten sonra Kutluk Devleti’nde iç karışıklıklar başlamış, Basmil, Karluk ve Uygur Türkleri Kutluk Devleti’ne son vermişlerdir.
4. Uygur Devleti (745 – 840)
745 yılında kurulan Uygurlar, Doğu Türkistan’a yerleşerek diğer Türk boylarını egemenlikleri altına aldılar. Uygurların en önemli özelliği yerleşik hayatı benimseyen ilk Türk Topluluğu olmalarıdır. Bu nedenle tarım, ticaret ve sanatta ilerlemişlerdir. Mani dinine ait tapınaklar yaparak mimaride gelişme göstermişlerdir.
Ticaretle uğraşan Uygurlar, Hint, Tibet, Toharistan ve Maveraünnehir halkı ile sıkı ilişkilerde bulunmuşlardır. Bu nedenle Uygurlar üzerinde Hint ve İran kültürlerinin etkileri görülmüştür.
Uygurlar, 9. yüzyılda Moğolların egemenliğini kabul etmişlerdir. Bundan sonra Moğollar, Uygur Türklerini önemli görevlere getirmişlerdir. Uygur yazısı, Moğolların da yazısı olmuştur. Uygurlar diğer Türk toplulukları ile birlikte Moğolların Türkleşmesinde önemli rol oynamışlar, Çağatay ve Özbek Türkleri bu şekilde ortaya çıkmıştır.
Moğol istilasıyla siyasal egemenliklerini yitiren Uygurlar, Kırgızların isyanıyla yıkılmıştır (840).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder