1. Savaşın Nedenleri
Birinci Dünya Savaşı’nın çıkmasında;- Almanya ile İngiltere arasındaki hammadde ve pazar rekabeti
- Fransa’nın Almanya’ya kaptırdığı Alsas – Loren kömür havzasını geri almak istemesi
- Rusya’nın dünya ticaretinde pay sahibi olmak amacıyla sıcak denizlere ulaşmak ve Balkanlarda otoritesini artırmak için Slav toplulukları kendi idaresi altında birleştirmek istemesi
- Sömürgecilik yarışına geç katılan İtalya’nın Akdeniz’de etkinliğini artırmak ve yeni sömürgeler elde etmek istemesi
- Avusturya – Macaristan İmparatorluğu’nun ülkesindeki ulusçuluk hareketlerini engelleyerek birliğini korumaya ve Balkanlarda gücünü artırmaya çalışması
- Avusturya – Macaristan veliahtının Saraybosna’da bir Sırp tarafından öldürülmesi
gibi nedenler etkili olmuştur. Avusturya – Macaristan veliahtının öldürülmesi, Birinci Dünya Savaşı’nı fiilen başlatmıştır.
2. Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesi
Birinci Dünya Savaşı başladıktan sonra Osmanlı devleti;
- Tarafsızlığını ilan etti.
- Seferberlik ilan ederek Boğazları kapattı.
- Kapitülasyonları tek taraflı olarak kaldırdığını açıkladı.
Osmanlı Devleti, Avrupa devletlerinin arka arkaya savaşa başlaması üzerine siyasal yalnızlıktan kurtulmak amacıyla Anlaşma Devletleri’yle ittifak girişimlerinde bulundu. Ancak İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti’ni müttefik olarak kabul etmediler. Anlaşma Devletleri’nin Osmanlı İmparatorluğu’yla ittifak yapmamalarında; Osmanlı Devleti’nin askeri ve ekonomik yönden iyice zayıflamış olması, Osmanlı topraklarını paylaşmak istemeleri, Rusya’nın Osmanlı topraklarında emellerinin olması ve İngiltere’nin Rusya’yı kaybetmek istememesi gibi nedenler etkili olmuştur.
İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’nin savaş sırasında tarafsız olmasını istiyorlardı. İtilaf Devletleri’nin bu politikasında;
- Yeni cephelerin açılmasını önlemek istemeleri
- İngiltere’nin Uzak Doğu sömürge yollarını güvenlik altında tutmak istemesi
etkili olmuştur.
Anlaşma Devletleri’yle ittifak yapma olanağı bulamayan Osmanlı Devleti, Almanya’ya yönelmiş ve bu devletle ittifak kurmuştur. Almanya, Osmanlı Devleti’yle ittifak kurarak;
- Yeni cepheler açarak üzerinde yoğunlaşan Anlaşma Devletleri’nin baskısını azaltmayı
- Halifeliğin Türk ve İslam dünyasındaki manevi gücünden faydalanarak İngiltere ve Fransa sömürgeleriyle Rusya’da isyanlar çıkarmayı
- Osmanlı Devleti’nin jeolojik durumundan faydalanarak Boğazları ve İngiltere’nin Uzak Doğu’ya giden sömürge yollarını elde tutmayı
- Berlin – Bağdat demiryolu hattını kurarak Musul ve Kerkük petrollerinden faydalanmayı
amaçlamıştır.
Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesinde;
- 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında kaybedilen toprakların geri alınmak istenmesi
- İttihat ve Terakki Fırkası’nın Alman hayranlığı ve askeri ıslahatlarda Almanya’dan faydalanılması
- Osmanlı Devleti’nin kapitülasyonlar ve Düyun-u Umumiye İdaresi’nden kurtulmak istemesi
- Osmanlı Devleti’nin siyasi yalnızlıktan kurtulmak istemesi
- Osmanlı devlet adamlarının Almanya’nın desteğiyle ülkenin kalkınabileceğine inanmaları
gibi nedenler etkili olmuştur.
Akdeniz’de bulunan Goben ve Breslav isimli Alman savaş gemileri, İngiliz donanmasından kaçarak Osmanlı Devleti’ne sığındılar (11 Ağustos 1914). Osmanlı Devleti, tarafsızlığını korumak için bu gemileri satın aldığını bildirdi. Daha sonra Goben’e Yavuz, Breslav’a ise Midilli isimleri verildi. İtilaf Devletleri bu durumu protesto ettiler. Bir süre sonra Yavuz ve Midilli başta olmak üzere Alman amiralinin komutasındaki Türk donanması Karadeniz’e açılarak Rusya’nın bazı limanlarını ve gemilerini bombaladı (23 Ekim1914). Bu olay üzerine Rusya, 1 Kasım 1914’te Osmanlı Devleti’ne savaş açarak Kafkasya’dan saldırıya geçti. Osmanlı Devleti de 12 Kasım 1914’te Rusya, İngiltere ve Fransa’ya savaş açarak Birinci Dünya Savaşı’na girmiş oldu. Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na girmesi sonucunda;
- Yeni cepheler açılmış ve savaş alanı genişlemiştir.
- İngiltere Kıbrıs’ı topraklarına kattığını açıklamıştır.
- Osmanlı Devleti tek taraflı olarak kapitülasyonları kaldırdığını ilan etmiştir.
- Osmanlı Devleti birçok cephede birden savaşmak zorunda kalmıştır.
3. Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler
Kafkasya Cephesi
Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş ilan ettikten sonra Kasım ayı başında saldırıya geçerek Türk topraklarını işgale başladı. Başkomutan vekili Enver Paşa Almanların etkisiyle;
- Bölgedeki Türk ve Müslüman halkın ayaklanmasını ve desteğini sağlamak
- Orta Asya’daki Türklerle birleşmek ve Turan idealini gerçekleştirmek
gibi nedenlerle harekete geçti. Enver Paşa cepheye gelerek 22 Aralık 1914’te Sarıkamış Harekatı’nı başlattı. Ağır kış şartlarından dolayı 150 bin kişilik Osmanlı ordusunda 90 bin kişi hayatını kaybetti. 1915’te yeniden karşı saldırıya geçen Ruslar 1916 yılı başlarında Erzurum, Muş, Bitlis, Trabzon ve Erzincan’ı ele geçirdiler. Ruslar daha sonra Doğu Karadeniz sahillerine de hakim oldular.
1917’de Rusya’da Bolşevik İhtilali’nin çıkması üzerine Ruslar, 3 Mart 1918’de İttifak Devletleri’yle Brest – Litowsk Antlaşması’nı imzalayarak Birinci Dünya Savaşı’ndan çekilmiş ve bu antlaşma ile Kafkasya (Doğu) Cephesi kapanmıştır. Rusya, Berlin Antlaşması’yla ele geçirdiği Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı Devleti’ne geri vermiştir.
Çanakkale Cephesi
Anlaşma Devletleri;
- Ekonomik bunalıma giren Rusya’ya yardım etmeyi ve Rusya’nın Doğu Avrupa ve Kafkaslarda savaşı sürdürmesini sağlamayı
- Osmanlı Devleti’nin başkentini ele geçirerek barışa zorlamayı ve Süveyş kanalıyla Hint Yolu üzerindeki baskıyı kaldırmayı
- Balkan devletlerini kendi yanlarında savaşa sokmayı
- Balkanlarda yeni bir cephe açarak İttifak Devletleri arasındaki bağlantıyı koparmayı
amaçlamışlardır.
1915’te saldırıya geçen İngiliz ve Fransız kuvvetleri Türk ordularının direnişi karşısında denizde ve karada yenilgiye uğramıştır. Çanakkale Savaşları’nın Osmanlı Devleti’nin galibiyetiyle sonuçlanması;
- Birinci Dünya Savaşı’nın uzamasına neden olmuştur.
- Anlaşma Devletleri Boğazları geçerek Rusya’ya yardım ulaştıramamış ve Rusya’da Bolşevik İhtilali’ne ortam hazırlanmıştır. Bu ihtilal Rusya’da rejim değişikliğine ve Rusya’nın savaştan çekilmesine yol açmıştır.
- Bulgaristan’ın İttifak Devletleri yanında savaşa girmesini sağlamış ve Almanya ile Osmanlı Devleti arasında karadan bağlantı kurulmuştur.
- Mustafa Kemal, bu cephede kazandığı başarılarla ülke içinde ve dışında tanınmıştır.
Kanal Cephesi
Cephenin açılmasında;
- İngiltere’nin Uzak Doğu’daki sömürgeleriyle bağlantısını keserek asker ve hammadde ihtiyacını karşılamasını engellemek istemesi
- Osmanlı Devleti’nin Mısır’ı İngiltere’den geri almak istemesi
etkili olmuştur.
İngilizlerin asker ve silah yönünden üstün olması, Arapların İngilizler lehine ayaklanması ve Almanlardan gerekli yardımın sağlanamaması Osmanlıların bu cephede başarısız olmalarına ortam hazırlamıştır.
UYARI: Osmanlı Devleti bu cepheler dışında Suriye, Hicaz, Yemen, Irak, Galiçya, Romanya ve Makedonya cephelerinde de savaşmıştır.
4. Tarafsız Devletlerin Savaşa Girmeleri
Japonya
Japonya, Avrupa devletlerinin aralarındaki mücadelelerden faydalanarak Uzak Doğu’da yayılmasını hızlandırmak istedi. 23 Ağustos 1914’te Almanya’ya savaş açan Japonya, Kasım 1914’e kadar Almanların Uzak Doğu sömürgelerini ele geçirerek savaştan çekilmiştir.
İtalya
Birinci Dünya Savaşı’ndan önce İttifak Devletleri grubunda yer alan İtalya, savaş başladıktan sonra tarafsızlığını ilan etti. İtalya’nın Avusturya ile çıkarlarının çatışması, İtilaf Devletleri’nin İtalya’nın Adriyatik Denizi’ndeki çıkarlarını, Oniki Ada’daki hakimiyetini ve Anadolu topraklarından pay almasını kabul etmeleri gibi nedenler İtalya’nın Anlaşma Devletleri yanında savaşa girmesini sağlamıştır (20 Mayıs 1915).
Bulgaristan
Bulgaristan, İkinci Balkan Savaşı’nda Yunanistan, Sırbistan ve Romanya’ya kaptırdığı toprakları geri almak ve Ege Denizi ile bağlantısını devam ettirmek istiyordu. Osmanlı Devleti’nin Çanakkale Cephesi’nde İtilaf Devletleri’ni mağlup etmesi Bulgaristan’ın İttifak Devletleri yanında savaşa girmesini sağlamıştır. Böylece, Berlin – Bağdat arasında kara bağlantısı kurulmuştur.
Amerika Birleşik Devletleri
Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine ABD genel dış politikası gereği Avrupa sorunlarından uzak kalmayı esas aldığından savaşın dışında ve tarafsız kaldı. ABD her ne kadar tarafsızlığını ilan etmişse de İtilaf Devletleri’yle ilişkilerini ve onlara yardımlarını devam ettirdi.
1916 yılında İngiltere ile Almanya arasında denizaltı savaşları hızlandı. Bu duruma ABD tepki gösterdi. Ayrıca Almanya’nın, Meksika’yı ABD’ye karşı kışkırtması ve Mart 1917’de iki Amerikan ticaret gemisini batırması ABD’nin İtilaf Devletleri yanında savaşa girmesine neden oldu (2 Nisan 1917). ABD’nin savaşa girmesi Birinci Dünya Savaşı’nın bitişini hızlandırmıştır.
5. Birinci Dünya Savaşı’nı Bitiren Antlaşmalar
18 Ocak 1919’da toplanan Paris Barış Konferansı’nda Birinci Dünya Savaşı’nı sona erdiren antlaşmaların taslağı belirlenmiştir. Hazırlanan barış tasarıları İttifak Devletleri’ne ültimatom şeklinde imzalatıldı ve antlaşmaların başına “Milletler Cemiyeti Paktı” metin olarak konuldu. Böylece, Milletler Cemiyeti’nin hukuki ve siyasi yönden kuruluşu sağlanmış oldu. Anlaşma Devletleri, Almanya ile Versay, Avusturya ile Saint Germain, Bulgaristan ile Neulliy ve Macaristan ile Triannon antlaşmalarını imzalamışlardır. Bu antlaşmalarla;
- Mağlup devletlere askeri sınırlamalar ve ağır ekonomik yükümlülükler kabul ettirilmiştir.
- Savaşa katılan devletlerin sınırları değişmiş, mağlup devletlerin topraklarında yeni devletler kurulmuştur.
6. Birinci Dünya Savaşı’nın Genel Sonuçları
- Osmanlı, Almanya ve Avusturya – Macaristan İmparatorlukları ile Rus Çarlığı parçalanmıştır.
- Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Litvanya, Macaristan ve Türkiye gibi yeni devletler kurulmuştur.
- Dünya barışını korumak amacıyla Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulmuş, sömürgeciliğin yerini manda yönetimi almıştır.
- Sınırların çizilmesinde “milliyetçilik” ilkesine dikkat edilmemesi azınlıklar sorununa neden olmuştur.
- Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılması, Almanya, Avusturya – Macaristan ve Rusya’daki değişiklikler Orta Doğu ve Avrupa’da dengelerin bozulmasına ve otorite boşluğuna neden olmuştur.
- Ümmetçilik anlayışı sona ermiş, Araplar Osmanlı Devleti’nden ayrılmıştır. İlk kez kimyasal silahlar, denizaltı ve tanklar bu savaşta kullanılmıştır. Kimyasal silahların ve uçakların kullanılması sivil savunma teşkilatının kurulmasında etkili olmuştur.
- Savaş sonunda Almanya’ya çok ağır şartlarda antlaşma imzalatılması ve İtalya’ya savaş içerisinde vaad edilen toprakların verilmemesi İkinci Dünya Savaşı’na neden olmuştur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder