TÜRKİYE’DE GÖLLER VE OLUŞUMLARI

Göller, çukur alanların sularla dolması sonucu meydana gelir. Ülkemizin gölleri dengesiz bir dağılım gösterir. Bazı yerlerde topluca göller bulunurken, bazı yerlerde ise göle rastlanmaz. Ülkemizdeki göller oluşumlarına göre iki gruba ayrılır.

1.   Doğal Göller

Doğal göller tektonik, volkanik, karstik olaylar ile akarsular, buzullar, dalga ve akıntıların etkisiyle oluşur. Ülkemizdeki başlıca doğal göller şunlardır:

a.   Tektonik Göller

Türkiye’de yer alan göllerin büyük bir kısmı tektonik göller grubundadır. Marmara Bölgesi’ndeki İznik, Ulubat ve Manyas gölleri, Ege Bölgesi’ndeki Simav gölü, Akdeniz Bölgesi’ndeki Beyşehir, Eğirdir ve Burdur gölleri ile Acıgöl, İç Anadolu Bölgesi’nde Akşehir, Eber, Tuz ve Seyfe gölleri, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Hazar, Hozapin ve Van gölleri Türkiye’de yer alan tektonik göllerin başlıcalarıdır.

Türkiye’nin en büyük doğal gölü olan Van gölü, tektonik bir çukurluğun önünün lavlarla kesilmesi sonucu oluştuğundan volkanik set gölü olarak da bilinmektedir.

b.   Karstik Göller

Bu tür göller kaya tuzu, jips, kalker gibi çözünebilen tabakaların bulunduğu sahalarda meydana gelir. Karstik göller, ülkemizde en fazla Toros dağlarının batı kesiminde oluşmuştur. Bu yörede yer alan Kızılören obruk gölü, Kestel, Avlan, Yarışlı ve Salda gölleri tipik birer karstik göldür. Bu göllerimiz, yalnızca kireç taşlarının çözünmesiyle oluşan çanaklarda meydana gelmiştir. Bununla birlikte, bu alandaki bazı göllerimizin oluşumu tektonik çanaklarda başlamış, karstik olaylarla devam etmiştir. Bu göllerimizin başlıcaları Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Kovada ve Suğla gölleridir.

c.   Volkanik Göller

Türkiye’de başlıca volkanik göller, Nemrut volkanı üzerindeki Nemrut gölü, Isparta yakınındaki Gölcük gölü ve Süphan dağının yan kraterlerinden birinde bulunan Aygır gölüdür. İç Anadolu’nun volkanik alanlarındaki Meke gölü ile Acıgöl küçük patlama çukurlarında oluşan diğer volkanik göllerdir.

d.   Buzul (Sirk) Gölleri

Dağ doruklarında, buzulların aşındırmasıyla oluşan ve sirk adı verilen çukurluklarda meydana gelirler. Türkiye’de yüksek dağların doruk kesimlerinde buzul gölleri oluşmuştur. Sat, Ağrı, Erciyes, Kaçgar ve Bolkar dağları ile Aladağlar üzerinde yer yer bu türden göller bulunmaktadır.

e.   Set Gölleri

Göl oluşumuna uygun çukurların açık kısımlarının çeşitli etkenlerle kapanmasıyla meydana gelen göllerdir. Set gölleri, oluşum nedenlerine göre bazı gruplara ayrılır.

Volkanik set gölleri: Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Van, Erçek, Nazik, Çıldır, Haçlı ve Balık gölleri Türkiye’deki volkanik set gölleridir.

Alüvyal set gölleri: Ege Bölgesi’ndeki Marmara, Çamiçi (Bafa), Akdeniz Bölgesi’ndeki Köyceğiz, İç Anadolu’da Ankara yakınlarındaki Mogan ve Eymir gölleri ile Trabzon’daki Uzungöl bu tür göllerdendir.

Kıyı set gölleri (Lagünler): Çatalca yarımadasındaki Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece gölleri ile Durusu (Terkos) gölü başlıca kıyı set gölleridir. Çukurova, Çarşamba ve Bafra deltalarında da kıyı set gölleri oluşmuştur.

Heyelan set gölleri: Trabzon yakınındaki Sera gölü, Erzurum yakınındaki Tortum gölü, Bolu’daki Abant ve Yedigöller ile Amasya yakınlarındaki Borabay gölü ülkemizdeki başlıca heyelan set gölleridir. Abant gölünün oluşumunda tektonik hareketler ile alüvyal birikimler de etkili olmuştur.

2.      Baraj Gölleri

Yapay set gölleri de denir. Akarsular üzerinde; sulama yapmak, elektrik üretmek, v.s. amaçlarla kurulan setlerin gerisinde oluşan göllerdir. Önemli büyük baraj göllerimiz şunlardır:

-         Fırat üzerinde; Keban, Karakaya, Atatürk

-         Kızılırmak üzerinde; Hirfanlı, Kesikköprü, Kapulukaya, Altınkaya

-         Yeşilırmak üzerinde; Almus, Hasan Uğurlu, Suat Uğurlu

-         Sakarya üzerinde; Hasan Polatkan, Gökçekaya

-         Gediz üzerinde; Demirköprü

-         Büyük Menderes üzerinde; Kemer, Adıgüzel

-         Seyhan üzerinde; Seyhan

-         Ceyhan üzerinde; Aslantaş, Menzelet, Berke

-         Manavgat çayı üzerinde; Oymapınar, Manavgat

Dışarıya akıntısı olan bazı göllerimiz doğal baraj özelliğindedir. Bunlardan elektrik üretilir. Başlıcaları Hazar, Çıldır, Tortum ve Kovada gölleridir.