COĞRAFİ BÖLGE, BÖLÜM VE YÖRE KAVRAMLARI

Coğrafi Bölge

Doğal, beşeri ve ekonomik özellikler bakımından benzerlik gösteren ve bu özellikler bakımından da çevresinden ayrılan alanlara coğrafi bölge denir. Akdeniz Bölgesi, Marmara Bölgesi gibi. Bunun dışında tarım bölgeleri, nüfus bölgeleri, kutup bölgeleri, çöl bölgeleri gibi bölgeler oluşturulabilir.

Bölüm

Genel özellikler bakımından bölgeye benzeyen, ancak bazı doğal, beşeri ve ekonomik özellikler bakımından bölgeden ayrılan alanlara bölüm denir. Adana Bölümü, Çatalca – Kocaeli Bölümü gibi.

Yöre

Genel özellikler bakımından bölüme benzeyen, fakat bazı coğrafi koşullar bakımından farklılık gösteren küçük alanlara yöre denir. Teke Yöresi, Menteşe Yöresi gibi.

COĞRAFİ BÖLGELERİ OLUŞTURAN FAKTÖRLER

Coğrafi bölgelerin sınırlarının belirlenmesinde bazı özellikler dikkate alınır. Bu özellikler şunlardır:

1.   Doğal Özellikler

Herhangi bir yerin doğal özelliklerinin başında coğrafi konum gelir. Coğrafi bölgelerin oluşturulmasında daha çok özel konum özellikleri dikkate alınır. Örneğin İç Anadolu Bölgesi’nin dağlarla çevrili olması nedeniyle deniz etkisine kapalı olması, Karadeniz Bölgesi’nin Karadeniz’e komşu olması, Doğu Anadolu Bölgesi’nin yüksek olması gibi coğrafi özellikler dikkate alınır.

Coğrafi bölgelerin belirlenmesinde dikkate alınan en önemli faktörlerden biri de yeryüzü şekilleridir. Herhangi bir yerin dağ, vadi, plato veya ova olması insanların ekonomik faaliyetlerini, yerleşim şekillerini etkiler. Yeryüzü şekillerinin yükseltisi, eğimi, uzantısı ve dağılışları gibi özelliklerin de ayrı ayrı etkileri vardır. Örneğin İç Anadolu Bölgesi, orta yükseklikteki plato ve ovalardan oluşur. Bölge sınırları kabaca ova ve platoları çevreleyen dağ sınırlarının bölgeye bakan eteklerinden geçmektedir.

Coğrafi bölgelerin oluşmasında etkili olan diğer bir doğal özellik iklimdir. İklim, bölgenin bitki örtüsü, toprak özellikleri, akarsuları, gölleri ve yeryüzü şekillerinin oluşumu üzerinde doğrudan etkilidir.

Örneğin Akdeniz Bölgesi’nde Akdeniz ikliminin etkili olduğu alanlar bölge sınırlarının tespit edilmesinde dikkate alınmıştır.

2.   Beşeri ve Ekonomik Özellikler

Nüfus, yerleşme, tarım, sanayi, ulaşım ve ticaret bölgelerin sınırlarının belirlenmesinde etkili olan beşeri ve ekonomik faktörlerdir. Nüfusun dağılışı, yoğunluğu ve miktarı, ekonomik faaliyetlerin çeşitliliği ve dağılışı bölgelerin fiziki özelliklerinden etkilenir. Örneğin İç Anadolu Bölgesi’ndeki iklim özellikleri tahıl tarımına uygundur. Karadeniz Bölgesi’nde nüfus kıyı şeridinde toplanmıştır ve daha çok dağınık yerleşmeler görülür.

6 – 21 Haziran 1941 tarihinde yapılan Birinci Türk Coğrafya Kongresi’nde Türkiye yedi coğrafi bölgeye, yirmi bir bölüme ayrılmıştır. Bu bölgelere; Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu ve İç Anadolu bölgeleri adı verilmiştir.

Alan bakımından en büyük olan bölgemiz Doğu Anadolu, en küçük olan bölgemiz Güneydoğu Anadolu’dur. Nüfusun ve nüfus yoğunluğunun en çok olduğu bölge Marmara iken, nüfusun ve nüfus yoğunluğunun en az olduğu bölge Doğu Anadolu’dur.

TÜRKİYE’NİN İDARİ BÖLÜMLERİ

Türkiye, coğrafi bölgelerin dışında idari bölümlere de ayrılmıştır. İdari bölümler; ekonomik koşullar, ulaşım yolları, kamu hizmetleri, nüfus miktarı, siyasi ve stratejik durum gibi özellikler dikkate alınarak oluşturulmuştur. Buna göre ülkemiz illere, iller ilçelere, ilçeler ise köylere ayrılmıştır. Bunlara mülki idare bölümleri denilmektedir. İl, ülkemizdeki en büyük mülki idare birimidir. İl merkezi, ilçe merkezleri ve ilçelere bağlı bütün köyler bir ili oluşturur. Günümüzde Türkiye 81 ile ayrılmıştır. Bununla birlikte gelişmiş bir çok ilçe, il olmayı beklemektedir. Halen Türkiye’de 850 ilçe ve 36 000’den fazla köy vardır.

İdari bölümler oluşturulurken coğrafi bölgeleri oluşturan koşullar bütünüyle göz önünde bulundurulmamıştır. Büyük merkezlere yakınlık, nüfus miktarı ve ulaşım kolaylığı daha çok dikkate alınır. Bundan dolayı bazı illerimizin toprakları birden fazla coğrafi bölge sınırları içinde olabilir. Örneğin Eskişehir ilinin dört bölgede toprakları bulunmaktadır.

İllerimiz genellikle ilin merkezi olan şehrin adını taşır. Örneğin Adana ilinin merkezi Adana kenti, Ankara ilinin merkezi Ankara kentidir. Ancak, az sayıdaki ilin adı, il merkezinin adından farklıdır. Örneğin Kocaeli ilinin merkezi İzmit, İçel ilinin merkezi Mersin, Hatay ilinin merkezi Antakya, Sakarya ilinin merkezi Adapazarı’dır.

İllerimizin yüzölçümü de birbirinden farklıdır. Yüzölçümü en büyük il Konya iken, yüzölçümü en küçük il Yalova’dır. İllerimizin nüfus ve nüfus yoğunlukları da aynı değildir. Nüfusun ve nüfus yoğunluğunun en çok olduğu il İstanbul, en az olduğu il Tunceli’dir. İlleri yönetme görevini valiler yapmaktadır.

Ülkemizde ilden daha küçük idari birimlere ilçe denir. İlçelerin sayısı illerin büyüklüğüne göre değişir. Örneğin Sivas ilinin on altı, Hakkari ilinin üç ilçesi vardır. İlçeleri kaymakamlar yönetir. Ülkemizde en küçük idari birim ise köylerdir. Yönetim açısından ilçe merkezine bağlı olan köyler, muhtarlar tarafından yönetilir. Ülkemizde bucak uygulamasının sona erdirilmesinden sonra, bazı büyük köylerimizde veya birkaç köyün birleştirilmesi ile belde adı verilen birimler de oluşturulmuştur. Bu beldelerde belediyeler kurulmuştur.

Ülkemizde halkın ihtiyaç duyduğu hizmetlerin hepsinin yürütülebilmesi için, idari yönetimin dışında yerel yönetimlere (belediyelere) ihtiyaç duyulmuştur. Yasalarımıza göre nüfusu 2000’i aşan yerleşme birimlerinde belediye teşkilatı kurulması zorunludur. Belediyeler vali ve kaymakamın denetimi altındadır. Yerel hizmetlerin daha iyi yürütülmesi için bazı büyük kentlerimize büyük şehir (ana kent) statüsü verilmiştir. Halen İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Bursa, Mersin, Kayseri, Konya, Gazi Antep, Antalya, Diyarbakır, Samsun, Eskişehir ve Erzurum illerinde büyük şehir yapısı vardır. Bu illerde şehrin adını taşıyan bir ana kent belediyesi ile ilçelerin adlarını taşıyan ilçe belediyeleri bulunmaktadır.