TÜRKİYE’DE KARSTİK ŞEKİLLER

Kireç taşı (kalker), kaya tuzu, alçı taşı (jips) gibi suda kolay eriyebilen taşların yaygın olduğu arazilere karstik araziler denir. Kolay çözünebilen taşların içerisindeki boşluklarda depolanan sulara karstik sular adı verilir. Bu suların etkisiyle karstik arazilerde birtakım yüzey şekilleri meydana gelir. Bunlara da karstik şekiller denilmektedir.

Türkiye’de kalkerin sular tarafından çözünmesiyle oluşan karstik şekillere Akdeniz Bölgesi’nde, jips tabakaların çözünmesiyle oluşan karstik şekillere İç Anadolu (Çankırı, Sivas) ve Doğu Anadolu (Erzincan)’da rastlanır. Türkiye’de bulunan başlıca karstik aşındırma şekilleri şunlardır:

Lapyalar: Yağışlar sonucunda yeryüzüne düşen suların, kireç taşlarını aşındırarak meydana getirdiği çok sayıda küçük oluk ve kanalcıklardır. Bunlar en küçük karstik çözünme şekilleridir. Toroslar’daki Bolkar dağları ile Aladağların yamaçlarında bu tür şekiller yaygın olarak görülür.

Dolinler: Lapyalar, zamanla genişleyip birleşerek dolinleri oluşturur. Göller yöresinde, Geyik ve Bolkar dağları ile .aladağlar üzerinde, İç Anadolu’nun güneyindeki Obruk platosunda sayısız örnekleri vardır.

Uvala ve Polyeler: Karstik sahalardaki dolinler zamanla genişleyerek uvala denilen şekilleri oluştururlar. Uvalalar da genişleyip birleşirse polye adı verilen ovalar meydana gelir. Bunların en tanınmışları Muğla, Elmalı, Kestel, Çeltikçi, Suğla, Bozova, Kızılova, Bademağacı, Kızılkaya, Seki ve Gembos polyeleridir.

Obruklar: Yeraltındaki mağara tavanlarının çökmesiyle oluşan derin kast kuyularıdır. Konya Bölümü’ndeki Kızılören, Timraş, Kuruobruk ve Çalıdeniz obrukları en iyi bilinenlerdir. Ayrıca Akdeniz Bölgesi’nde Akseki’nin doğusunda çok derin obruklar bulunur. Silifke’nin doğusundaki Cennet – Cehennem obrukları da turistik açıdan önemlidir.

Düdenler: Karstik alanlarda su yutan adı verilen kuyulardır. Antalya’daki Düden suyu örnek verilebilir. Düdenlerde sona eren akarsu vadilerine ise kör vadi denir.

Mağaralar: Karstik alanlarda, yer altı sularının eritmesiyle oluşan doğal yer altı boşluklarıdır. Mağaralar birer turizm alanıdır. En tanınmışları Damlataş (Alanya), Karain (Antalya), İnsuyu (Burdur), Zindan (Isparta), Ballıca (Tokat), Narlıkuyu (Mersin) mağaralarıdır.

Karstik arazilerde; biriktirme şekilleri aşındırma şekillerinden daha azdır. Çünkü taşlar çözündüğü zaman hacimlerinin büyük bölümünü kaybederler. Türkiye’de görülen başlıca biriktirme şekilleri şunlardır:

Travertenler: Karstik alanlardan kaynaklanan suların içerisinde eriyik halde bulunan kireç, buharlaşma ve sudaki karbondioksitin ayrışması sonucu çökerek travertenleri oluşturur. Türkiye’de traverten oluşumu en yaygın olarak Antalya ovasındadır. Bursa’da Denizli’deki Pamukkale’de ve Silifke’de travertenler oluşmuştur.

Sarkıt, Dikit ve Sütunlar: Mağara tavanından sarkan kalsiyumkarbonat çökelti taşlarına sarkıt, mağara tabanından yükselen kalsiyumkarbonat çökelti taşlarına dikitadı verilir. Sarkıt ve dikitler birleşirse sütun adı verilen şekiller meydana gelir. Akdeniz Bölgesi’ndeki karstik mağaralarda sarkıt, dikit ve sütunlar fazlaca oluşmuştur.