1. Azınlıklar Tarafından Kurulan Cemiyetler
Mondros Ateşkesi’nden sonra işgallerin başlaması üzerine Anadolu’daki Rum, Ermeni ve Yahudi azınlıklar tarafından farklı amaçlar taşıyan cemiyetler kurulmuştur. Anadolu’daki azınlıkların cemiyetler kurmalarında;- İtilaf devletleri tarafından kışkırtılmaları ve desteklenmeleri
- Osmanlı Devleti’nin savunmasız durumundan faydalanarak parçalanmasını sağlamak ve Anadolu’da bağımsız devlet kurmak istemeleri
- İtilaf Devletlerinin işgallerini kolaylaştırmaya çalışmaları
gibi nedenler etkili olmuştur.
Mavri Mira Cemiyeti
İstanbul’da Rum Patrikhanesi’ne bağlı olarak patrik vekilinin başkanlığında kurulan Mavri Mira Cemiyeti’nin amacı; Trakya, İstanbul, Batı ve Orta Anadolu’da Büyük Yunanistan’ı kurarak Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktı.
Pontus Rum Cemiyeti
Bu cemiyetin amacı; Batum’dan Sinop’a kadar uzanan Karadeniz sahillerinde başkenti Trabzon veya Samsun olan Karadeniz Rum Cumhuriyeti kurmaktı. Cemiyet, amacına ulaşabilmek için;
- İstanbul’da Pontus adıyla gazete çıkarmıştır.
- Orta ve Doğu Karadeniz bölgesinde Rum azınlığın yaşadığı yörelerde silahlı çeteler oluşturmuştur.
- Avrupalı Devletlerin desteğini sağlamak için Avrupa’ya heyetler göndermiştir.
Bölgede Rumların çıkardığı karışıklıklar üzerine Doğu Karadeniz’e gönderilen Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a çıktığında bölgede 40 kadar Rum çetesi faaliyet gösteriyordu.
Ermeni Hınçak ve Taşnak Cemiyetleri
Bu cemiyetlerin amacı, Wilson İlkeleri’nden yararlanarak İtilaf Devletlerinin yardımıyla Doğu Anadolu ve Çukurova bölgelerini içine alan bağımsız bir “Ermenistan Devleti” kurmaktı. İtilaf Devletleri, Paris Barış Konferansı’nda ve Sevr Barış Antlaşması’nda bağımsız bir Ermeni Devleti’nin kurulmasını onaylamışlardır. Çeteler kuran bu cemiyetler halkımıza büyük eziyet ve işkenceler yapmışlardır.
2. Ulusal Varlığa Düşman Cemiyetler
İngiliz Muhipler Cemiyeti
İstanbul’da kurulan cemiyetin üyeleri arasında Padişah Vahdettin, Sadrazam Damat Ferit ve birçok politikacı vardı. Cemiyetin açık amacı; İngilizlere dostluk gösterilerek onların ilgi ve yardımlarını kazanmak, halifelik ve saltanatı kurtarmaktı. İngilizler tarafından yönlendirilen cemiyetin gizli amacı, Anadolu’daki ulusal cemiyetlerin çalışmalarını ve Milli Mücadeleyi engellemek, ayaklanmalar çıkararak Türkleri İngiliz mandası altına sokmaktı. Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile işbirliği yapan cemiyet, Türk Milli Mücadelesinin başarıya ulaşması üzerine dağılmıştır.
Wilson Prensipleri Cemiyeti
Amerikan mandasını savunan yazar ve gazeteciler tarafından kurulmuştur (4 Ocak 1919). Sivas Kongresi’nde bu cemiyetin üyeleri “Amerikan Mandası”nı savunmuşlarsa da Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının tam bağımsızlık düşüncesi karşısında etkili olamamışlardır.
ABD’nin Türkiye’de mandater bir yönetim kurmaktan vazgeçip Orta Doğu meselelerinden uzak durması ve milli mücadele hareketinin başarıya ulaşması sonucunda cemiyet önemini kaybetmiştir. Bu cemiyetin üyeleri Milli Mücadeleye katılmıştır.
Kürdistan Teali Cemiyeti
1918 yılında İstanbul’da kuruldu. Cemiyetin amacı; Wilson İlkelerine dayanarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet kurmaktı. Anadolu hareketine karşı olduğundan Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile İngiliz Muhipleri Cemiyeti gibi kuruluşlarla yakınlık kurmuştur. İngiltere tarafından desteklenen cemiyet, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşmeyi reddetmiş ve bölge halkı tarafından desteklenmemiştir.
Teali-i İslam Cemiyeti
1919 yılında medrese mensupları tarafından İstanbul’da kurulmuştur. Cemiyetin tüzüğünde, halifelik ve saltanatı kurtarıp hürriyetine kavuşturmak için bütün Müslüman ahalinin birleşmesi isteniyordu. Cemiyetin mensupları din-devlet işbirliğini savunmuşlardır. Cemiyet Milli Mücadelenin karşısında yer almış, Konya ve çevresinde ayaklanmaların çıkmasında etkili olmuştur.
Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası
Cemiyet meşrutiyet ve demokrasi esaslarını benimseyerek siyasi faaliyetlere başlamıştır. Bu cemiyet vatanın kurtuluşunun padişah ve halifenin emirlerine sıkı sıkıya uyulması ile sağlanacağı inancıyla hareket etmiştir.
3. Ulusal Cemiyetler
Mondros Ateşkesi’nden sonra işgallerin başlaması ve İstanbul Hükümeti’nin işgallere karşı kayıtsız kalması üzerine Türk halkı harekete geçerek “Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri”ni kurmuştur. Birbirinden bağımsız kurulan bu cemiyetler, bulundukları bölgelerin kurtarılmasını amaçlamışlardır.
Trakya Paşaeli Cemiyeti
Edirne’de kurulan cemiyetin amacı; mütarekeden sonra azınlıkların taşkınlıkları ve işgaller karşısında Trakya’da yaşayan Türklerin haklarını koruyup direnişi sağlamak ve gerekirse silahla karşı koymaktı. Cemiyet, Osmanlı Devleti’nin parçalanması halinde İngiltere ve Fransa’nın yardımlarıyla “Trakya Cumhuriyeti” kurmayı da planlamıştır. Sivas kongresi sırasında Anadolu’daki ulusal cemiyetlerle birleşmiş ve daha sonra da TBMM’ye bağlanmıştır.
İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti
Cemiyet İzmir’in Yunanlılara verilmesini engellemeye, İzmir’in Türklüğü hakkında propaganda yoluyla dünya kamuoyunu inandırmaya ve haklarını korumaya çalışmıştır.
Basın ve yayın yoluyla çalışmalar yapan cemiyet, direnme cemiyetlerine silah ve cephane sağlamada yardımcı olmuştur. Alaşehir Kongresi’nden sonra faaliyetlerini İstanbul’da devam ettirmiştir.
İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti
İzmir’de kurulan bu cemiyetin ilk adı “Müdafaa-i Vatan Heyeti”dir. İzmir’in işgalinden 1 gün önce Redd-i İlhak Cemiyeti adını almıştır. Cemiyetin amacı, İzmir’in haksız olarak Yunanistan tarafından işgalini önlemek, İzmir ve çevresinin Türklere ait olduğunu dünyaya duyurmaktı. İzmir’in işgalinden sonra silahlı direnişe geçen Redd-i İlhak Cemiyeti’nin çalışmalarıyla Kuvay-i Milliye birlikleri kurulmuş ve bu cemiyet Balıkesir ve Alaşehir Kongrelerinin toplanmasında etkili olmuştur.
Şark Vilayetleri (Doğu Anadolu) Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
Cemiyet ilk önce Doğu illerindeki Müslüman halkın haklarını korumak amacıyla İstanbul’da kuruldu. 10 Mart 1919’da “Erzurum Müdafaa-i Hukuk” şubesi açıldı. Erzurum Müdafaa-i Hukuk şubesi, Doğu Anadolu’nun Ermenistan’a verilmesini engellemek amacıyla hızla örgütlenmeye ve çevre illerle ilişki kurmaya başladı.
Cemiyet, Mustafa Kemal Paşa, Kazım Karabekir Paşa ve Rauf Orbay gibi Mili Mücadele liderlerini de bünyesine alarak Erzurum Kongresi’ni düzenledi. Kongrede önemli kararlar alan cemiyet, Mili Mücadelenin teşkilatlanması yolunda etkili adımlar atılmasını sağlamıştır.
Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti
Trabzon ve yöresine yönelik Rum Pontus Devleti’nin kurulmasını engellemek ve Ermeni iddialarına karşı bölge halkının haklarını savunmak amacıyla Trabzon’da kuruldu. Cemiyet yaptığı ikinci kongrede silahlı direniş kararı aldı ve padişaha çektiği telgraflarla Trabzonluların Türk ve İslam olarak kalma konusundaki kararlılıklarını dile getirdi. Bu cemiyet, Erzurum Kongresi’nin toplanmasına yardım etmiştir.
Kilikyalılar Cemiyeti
Fransızların Ermenilerin Adana ve çevresindeki emellerine karşı Ali Fuat Paşa’nın girişimleriyle İstanbul’da kurulmuştur. Cemiyet, Adana’nın Fransız işgaline karşı savunulmasında etkili olmuştur.
Milli Kongre Cemiyeti
Milli Kongre Cemiyeti “Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti” üyeleri tarafından İstanbul’da kuruldu. Partiler üstü bir cemiyet olarak kurulan Milli Kongre Cemiyeti’nin amacı; Türkler hakkında dünyada yapılmış ve yapılmakta olan propagandalara yayın yoluyla karşı koymak ve Türk milletinin haklarını, tarihi vazifelerini, medeni vasıflarını belirtmekti. 1919 yılında Milli Kongre Cemiyeti Türkler hakkında tanınmış yazarların sözlerini, dünya kamuoyunda Türklerin durumu ve Ermenilerin Müslümanlara yaptığı zulümler hakkında vesikalar ve Fransızca eserler yayımlayarak etkili olmuştur.
UYARI: Sivas Kongresi’ne kadar birbirinden kopuk ve bağımsız hareket eden milli cemiyetler, Sivas Kongresi’nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adıyla tek çatı altında birleştirilmişlerdir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder