TÜRKİYE’DE SANAYİ

Sanayi (endüstri), işlenmemiş ya da yarı işlenmiş maddelerin, makinelerle işlenerek kullanılabilir ve tüketilebilir hale getirilmesi faaliyetleridir. Sanayi etkinlikleri ağır sanayi, orta ölçekli sanayi ya da küçük sanayi gibi gruplara ayrılmaktadır. Ağır sanayi, fabrika ve makinelerle büyük miktarda sermaye yatırımını gerektirir. Demir çelik, motorlu araç, rafineri, çimento sanayileri ağır sanayi örnekleridir. orta ve küçük sanayi ise, çok dayanıklı tüketim malları üreten sanayilerle, gıda, dokumacılık, tekstil, vb. sanayi kollarından oluşmaktadır.

1.   Sanayinin Kurulması İçin Gerekli Şartlar

Bir ülke veya yörede sanayinin kurulması ve gelişmesi bazı faktörlere bağlıdır. Ana para (sermaye), enerji, yetişmiş insan gücü, ham madde, ulaşım, pazar ve işletme bu faktörlerin başlıcalarıdır. Şimdi sırayla bunları inceleyelim:

a.   Ana Para (Sermaye)

Sanayinin kuruluş aşamasındaki en önemli etken, ana paradır. Çünkü sanayi tesislerinin kurulması için gerekli araç - gereç, makine ve işlenecek ham maddenin alınması, taşınması, vb. giderleri karşılamak için paraya gereksinme vardır.

b.   Enerji

Sanayileşmek için gerekli ikinci önemli etken enerjidir. Ham maddenin mamul haline getirilmesi ve işlenebilmesi için enerji gereklidir. Petrol, elektrik, kömür, nükleer ve jeotermal kaynaklar başlıca enerji kaynaklarıdır.

c.   Yetişmiş İnsan Gücü

Sanayi tesislerinin çalışması ve üretimin artması yönünden insan gücüne ihtiyaç vardır. Bu nedenle, sanayinin kurulmasında insan gücü önemli bir etkendir.

d.   Ham Madde

Sanayide üretim yapılabilmesi için ham maddenin olması gerekmektedir. Makinelerin işlediği, işlenmemiş ya da yarı işlenmiş maddelerin hepsine birden ham madde adı verilir. Sanayide tarımsal ve madensel ham maddeler kullanılır.

e.   Ulaşım

Sanayinin ihtiyacı olan ham maddeler ile mamul maddenin taşınması faaliyetlerine ulaşım denir. Ham maddenin fabrikalara getirilmesi ve işlendikten sonra pazarlara taşınması yaygın ulaşım ağıyla mümkündür. Ulaşımın hızlı olmasının yanı sıra, ucuz olması da gerekir. Bu nedenle sanayi kuruluşları ulaşım yollarının çevresindeki alanlarda yoğunluk kazanmıştır.

f.    Pazar

Her türlü üretimin amacı elde edilen ürünü satmaktır. Bu nedenle, sanayi yolu ile üretilen malların iç ve dış pazarlara düzenli ve sürekli olarak sunulması gerekir. Bunun sonucunda tüketim sağlanır ve tekrar üretim yapılabilir. Başka bir ifade ile, üretimin devamlılığı açısından pazarlama şarttır.

g.   İşletme

Bir kuruluşu verimli bir duruma getirip kazanç sağlama yöntemine işletme adı verilir. Sanayideki üretimi düzenlemek, kar elde etmek, mamul maddeleri pazarlamak, vs. iyi bir işletme ile mümkündür.

2.   Türkiye’de Sanayi Kolları

a.   Besin Sanayii

Ham maddesi tarımsal ve hayvansal ürünlerden oluşan sanayi dalıdır. Besin sanayii, Türkiye’de en çok gelişen sanayi kollarından biridir.

Yağ Fabrikaları: Yağ üretimi besin sanayiinin en önemli faaliyetlerindendir. Zeytin yağı fabrikaları, Kıyı Ege ve Güney Marmara’da yoğun olarak görülür. Özellikle Edremit, Ayvalık, İzmir, Aydın, Muğla, Burhaniye, Gazi Antep, Adana, Nizip, Kilis ve Antakya gibi merkezlerde yoğunlaşmıştır. Ayçiçek yağı fabrikaları Trakya’da yoğun olmakla birlikte, İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu’da görülür. Soya, pamuk ve mısırdan yağ elde etme ise Akdeniz Bölgesi’nde yaygındır. Margarin üretimi; Adana, İzmir ve İstanbul gibi büyük kentlerde gerçekleştirilmektedir.

Süt Ürünleri Fabrikaları ve Et Kombinaları: Bu tür fabrikalar daha çok; Kars, Erzurum, Trabzon, Bursa, Edirne, Diyarbakır, Şanlı Urfa, Mardin gibi hayvancılığın geliştiği yerler ile büyük kentlerin çevrelerinde yoğunlaşmıştır.

Meyve Suyu, Konserve ve Salça Fabrikaları: Bursa ve Kayseri’de meyve suyu fabrikaları vardır. Toplumun ekonomik ve kültürel yönden gelişimine bağlı olarak konserve tüketimi artmıştır. İstanbul, İzmir, Bursa ve Balıkesir gibi illerimizde konserve, reçel ve salça fabrikaları kurulmuştur. İstanbul, Çanakkale, İzmir, Ordu, Trabzon ve Balıkesir’de de balık konserve fabrikaları vardır.

Şeker Fabrikaları: Türkiye’nin kıyı kesimleri hariç hemen her tarafına dağılmıştır. Şeker pancarı, hemen işlenmesi gerektiğinden fabrikaları üretim alanları yakınına kurulmuştur. Günümüzde şeker fabrikalarının sayısı 40’a yaklaşmıştır.

Makarna, Bisküvi ve Un Fabrikaları: İç Anadolu Bölgesi’nde yoğunlaşmıştır.

Çay Fabrikaları: Doğu Karadeniz Bölümü’nde bulunmaktadır.

b.   Tütün ve İspirtolu İçkiler Sanayii

Türkiye’de üretilen tütünün bir kısmı sigara fabrikalarında işlenirken bir kısmı da ihraç edilmektedir. Samsun, Tokat, Adana, İzmir, Malatya ve İstanbul’da Tekel’e ait sigara fabrikaları vardır. Bitlis’te ise, özel sektöre ait sigara fabrikası üretime başlamıştır. Rakı, bira ve şarap fabrikaları da İstanbul, Yozgat, Diyarbakır, Tekirdağ, İzmir, Ankara, Kırşehir, Gazi Antep, Elazığ gibi merkezlerde bulunur.

c.   Dokuma, Deri ve Giyim Sanayii

Dokuma, deri ve giyim, Türkiye’de en gelişmiş ve üretimin önemli kısmının ihraç edildiği bir sanayi koludur. Bu sanayi kolunda, iş yeri sayısı ve işçi sayısı oldukça fazladır.

Pamuklu Dokuma Fabrikaları: İstanbul, Adana, Antalya, Tarsus, İzmir, Denizli, Nazilli, Aydın, Manisa, Kayseri, Karaman, Konya Ereğlisi, Malatya, Erzincan ve Adıyaman’da pamuklu dokuma üreten büyük fabrikalar kurulmuştur. İstanbul, Bursa, Gemlik ve Adana’da ise sentetik iplik üreten fabrikalar vardır.

Yünlü Dokumacılık: İstanbul, Bursa, Hereke, İzmir, Uşak ve Kayseri’de gelişmiştir.

İpek Dokumacılığı: Gemlik, Bursa ve İstanbul’da ipek dokumacılığı yapılmaktadır.

Halıcılık ve Kilimcilik: Uşak, Gördes, Milas, Kula, Bergama, Karaman, Karapınar, Hereke, Kayseri, Ladik, Bünyan, Isparta ve Sivas’ta gelişme göstermiştir.

Hazır Giyim Eşyası Yapımı: İstanbul, Bursa, İzmir, Denizli, Ankara ve Adana’da yoğunluk kazanmıştır.

Deri ve Kösele İşleme ile Kürk Yapımı: Bu faaliyet kolu İstanbul’da yoğunlaşmıştır. Bolu, Gerede, Uşak ve İzmir’de de deri işleme tesisleri bulunmaktadır.

d.   Maden Sanayii

Maden işleme sanayii (metalurji) metallerin cevherlerinden ayrılması ve arıtılarak kullanılabilir duruma getirilmesiyle uğraşır. Kırıkkale, Karabük, Ereğli ve İskenderun’da demir – çelik fabrikaları bulunmaktadır. Ergani, Murgul ve Samsun’da bakır, Seydişehir’de alüminyum, Kayseri’de çinko –kurşun, Kütahya’da gümüş, Antalya ve Elazığ’da ferro krom üretim tesisleri vardır.

e.   Makine Sanayii

Makine sanayiinin temelini otomotiv üretimi oluşturur. Türkiye’deki otomotiv sanayii kuruluşları; Bursa, İstanbul, Ankara, İzmit, Eskişehir, Aksaray, Gazi Antep ve İzmit’te yoğunlaşmıştır. Ayrıca Eskişehir ve Adapazarı’nda lokomotif ve vagon fabrikaları, Ankara Mürted’de uçak fabrikası, Tuzla, Pendik, Gölcük ve İzmir’de gemi tersaneleri bulunmaktadır.

f.    Kimya Sanayii

İlaç Fabrikaları: İstanbul, İzmir, Ankara ve Adapazarı çevresinde yoğunlaşmıştır.

Boya Fabrikaları: İstanbul, İzmir ve Mersin’de bulunmaktadır.

Gübre Fabrikaları: İzmit, Bandırma, Tekirdağ, Kütahya, Elazığ, Mersin, İskenderun ve Antakya’da bulunmaktadır.

Petro – Kimya Tesisleri: İzmit, Mersin, İzmir, Kırıkkale ve Batman’da kurulmuştur.

Sabun Fabrikaları: Gazi Antep, İstanbul, İzmir ve Balıkesir’de yoğundur.

Deterjan Fabrikaları: İstanbul, İzmit, İzmir ve Ankara’da deterjan üreten kuruluşlar vardır.

g.   Orman Ürünleri Sanayii

Kereste Fabrikaları: Düzce, Bartın, Ayancık, Rize, Ordu, Ardeşen, Burdur, Antalya ve Isparta’da bulunur.

Mobilya Fabrikaları: Adapazarı, Ankara, İnegöl, İstanbul, İzmir ve Kayseri’dedir.

Kağıt Fabrikaları: İzmit, Balıkesir, Giresun, Zonguldak, Taşucu, Dalaman, Bolvadin, Bartın ve Denizli’de bulunur. Türkiye’de bu fabrikalarda üretilen kağıt ihtiyacımızı karşılamaz. Bu yüzden dışarıdan kağıt ithal edilir.

h.   Çimento, Cam ve Seramik Sanayii

Çimento Fabrikaları: İstanbul, İzmit, Adana, İzmir, Elazığ, Mersin, Yozgat, Denizli, Adıyaman, Ordu gibi merkezlerde kurulmuştur.

Cam Fabrikaları: İstanbul, Denizli, Mersin, Kırıkkale ve Sinop’ta bulunmaktadır. Türkiye cam ürünleri üretiminde ve ihracatında Dünya’nın sayılı ülkelerindendir.

Seramik Fabrikaları: İstanbul, Çanakkale, Bilecik, İzmir, Kocaeli ve Kütahya’da bulunmaktadır. Bu illerden Kütahya eskiden beri porselen ve çinileriyle ün yapmıştır. Seramik üretiminin bir kısmı yurt dışına ihraç edilir.