Coğrafi Bölge
Doğal, beşeri ve ekonomik özellikler bakımından benzerlik
gösteren ve bu özellikler bakımından da çevresinden ayrılan alanlara coğrafi
bölge denir. Akdeniz Bölgesi, Marmara Bölgesi gibi. Bunun dışında tarım
bölgeleri, nüfus bölgeleri, kutup bölgeleri, çöl bölgeleri gibi bölgeler
oluşturulabilir.
Bölüm
Genel özellikler bakımından bölgeye benzeyen, ancak bazı
doğal, beşeri ve ekonomik özellikler bakımından bölgeden ayrılan alanlara bölüm
denir. Adana Bölümü, Çatalca – Kocaeli Bölümü gibi.
Yöre
Genel
özellikler bakımından bölüme benzeyen, fakat bazı coğrafi koşullar bakımından
farklılık gösteren küçük alanlara yöre denir. Teke Yöresi, Menteşe Yöresi gibi.
COĞRAFİ BÖLGELERİ OLUŞTURAN FAKTÖRLER
Coğrafi bölgelerin sınırlarının belirlenmesinde bazı
özellikler dikkate alınır. Bu özellikler şunlardır:
1. Doğal
Özellikler
Herhangi bir yerin doğal özelliklerinin başında coğrafi
konum gelir. Coğrafi bölgelerin oluşturulmasında daha çok özel konum
özellikleri dikkate alınır. Örneğin İç Anadolu Bölgesi’nin dağlarla çevrili
olması nedeniyle deniz etkisine kapalı olması, Karadeniz Bölgesi’nin
Karadeniz’e komşu olması, Doğu Anadolu Bölgesi’nin yüksek olması gibi coğrafi
özellikler dikkate alınır.
Coğrafi bölgelerin belirlenmesinde dikkate alınan en
önemli faktörlerden biri de yeryüzü şekilleridir. Herhangi bir yerin dağ, vadi,
plato veya ova olması insanların ekonomik faaliyetlerini, yerleşim şekillerini
etkiler. Yeryüzü şekillerinin yükseltisi, eğimi, uzantısı ve dağılışları gibi
özelliklerin de ayrı ayrı etkileri vardır. Örneğin İç Anadolu Bölgesi, orta
yükseklikteki plato ve ovalardan oluşur. Bölge sınırları kabaca ova ve
platoları çevreleyen dağ sınırlarının bölgeye bakan eteklerinden geçmektedir.
Coğrafi bölgelerin oluşmasında etkili olan diğer bir
doğal özellik iklimdir. İklim, bölgenin bitki örtüsü, toprak özellikleri,
akarsuları, gölleri ve yeryüzü şekillerinin oluşumu üzerinde doğrudan
etkilidir.
Örneğin Akdeniz Bölgesi’nde Akdeniz ikliminin etkili
olduğu alanlar bölge sınırlarının tespit edilmesinde dikkate alınmıştır.
2. Beşeri ve
Ekonomik Özellikler
Nüfus, yerleşme, tarım, sanayi, ulaşım ve ticaret
bölgelerin sınırlarının belirlenmesinde etkili olan beşeri ve ekonomik
faktörlerdir. Nüfusun dağılışı, yoğunluğu ve miktarı, ekonomik faaliyetlerin
çeşitliliği ve dağılışı bölgelerin fiziki özelliklerinden etkilenir. Örneğin İç
Anadolu Bölgesi’ndeki iklim özellikleri tahıl tarımına uygundur. Karadeniz
Bölgesi’nde nüfus kıyı şeridinde toplanmıştır ve daha çok dağınık yerleşmeler
görülür.
6 – 21 Haziran 1941 tarihinde yapılan Birinci Türk
Coğrafya Kongresi’nde Türkiye yedi coğrafi bölgeye, yirmi bir bölüme
ayrılmıştır. Bu bölgelere; Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu,
Doğu Anadolu ve İç Anadolu bölgeleri adı verilmiştir.
Alan
bakımından en büyük olan bölgemiz Doğu Anadolu, en küçük olan bölgemiz
Güneydoğu Anadolu’dur. Nüfusun ve nüfus yoğunluğunun en çok olduğu bölge
Marmara iken, nüfusun ve nüfus yoğunluğunun en az olduğu bölge Doğu
Anadolu’dur.
TÜRKİYE’NİN İDARİ BÖLÜMLERİ
Türkiye, coğrafi bölgelerin dışında idari bölümlere de
ayrılmıştır. İdari bölümler; ekonomik koşullar, ulaşım yolları, kamu hizmetleri,
nüfus miktarı, siyasi ve stratejik durum gibi özellikler dikkate alınarak
oluşturulmuştur. Buna göre ülkemiz illere, iller ilçelere, ilçeler ise köylere
ayrılmıştır. Bunlara mülki
idare bölümleri denilmektedir.
İl, ülkemizdeki en büyük mülki idare birimidir. İl merkezi, ilçe merkezleri ve
ilçelere bağlı bütün köyler bir ili oluşturur. Günümüzde Türkiye 81 ile
ayrılmıştır. Bununla birlikte gelişmiş bir çok ilçe, il olmayı beklemektedir.
Halen Türkiye’de 850 ilçe ve 36 000’den fazla köy vardır.
İdari bölümler oluşturulurken coğrafi bölgeleri oluşturan koşullar
bütünüyle göz önünde bulundurulmamıştır. Büyük merkezlere yakınlık, nüfus
miktarı ve ulaşım kolaylığı daha çok dikkate alınır. Bundan dolayı bazı
illerimizin toprakları birden fazla coğrafi bölge sınırları içinde olabilir.
Örneğin Eskişehir ilinin dört bölgede toprakları bulunmaktadır.
İllerimiz genellikle ilin merkezi olan şehrin adını taşır. Örneğin
Adana ilinin merkezi Adana kenti, Ankara ilinin merkezi Ankara kentidir. Ancak,
az sayıdaki ilin adı, il merkezinin adından farklıdır. Örneğin Kocaeli ilinin
merkezi İzmit, İçel ilinin
merkezi Mersin, Hatay
ilinin merkezi Antakya,
Sakarya ilinin merkezi Adapazarı’dır.
İllerimizin yüzölçümü de birbirinden farklıdır. Yüzölçümü en büyük
il Konya iken, yüzölçümü en küçük il Yalova’dır.
İllerimizin nüfus ve nüfus yoğunlukları da aynı değildir. Nüfusun ve nüfus
yoğunluğunun en çok olduğu il İstanbul,
en az olduğu il Tunceli’dir.
İlleri yönetme görevini valiler yapmaktadır.
Ülkemizde ilden daha küçük idari birimlere ilçe denir. İlçelerin
sayısı illerin büyüklüğüne göre değişir. Örneğin Sivas ilinin on altı, Hakkari
ilinin üç ilçesi vardır. İlçeleri kaymakamlar yönetir. Ülkemizde en küçük idari
birim ise köylerdir.
Yönetim açısından ilçe merkezine bağlı olan köyler, muhtarlar tarafından
yönetilir. Ülkemizde bucak uygulamasının sona erdirilmesinden sonra, bazı büyük
köylerimizde veya birkaç köyün birleştirilmesi ile belde adı verilen birimler de
oluşturulmuştur. Bu beldelerde belediyeler kurulmuştur.
Ülkemizde halkın ihtiyaç duyduğu hizmetlerin hepsinin
yürütülebilmesi için, idari yönetimin dışında yerel
yönetimlere (belediyelere)
ihtiyaç duyulmuştur. Yasalarımıza göre nüfusu 2000’i aşan yerleşme birimlerinde
belediye teşkilatı kurulması zorunludur. Belediyeler vali ve kaymakamın
denetimi altındadır. Yerel hizmetlerin daha iyi yürütülmesi için bazı büyük
kentlerimize büyük şehir (ana kent) statüsü verilmiştir. Halen İstanbul, Ankara, İzmir, Adana,
Bursa, Mersin, Kayseri, Konya, Gazi Antep, Antalya, Diyarbakır, Samsun, Eskişehir ve Erzurum illerinde büyük şehir yapısı vardır.
Bu illerde şehrin adını taşıyan bir ana kent belediyesi ile ilçelerin adlarını
taşıyan ilçe belediyeleri bulunmaktadır.