Çocukların sağlıklı gelişimi için sevgi ne
kadar gerekliyse oyun ve oyuncakların da o kadar gerekli olduğu, oyunun çocuğun
bedensel, duygusal, sosyal, zihinsel ve dil gelişiminde önemli rol oynadığı ve
hayal gücünü genişlettiği bildirildi.
Sosyal Hizmet Uzmanı Hicran Karadoğan
Kınık, 0-6 yaş grubu çocukların gelişiminde oyun ve oyuncakların önemine dikkat
çekerek, çocuk için yaşamı öğrenme aracı olan oyunun büyük öneme sahip olduğuna
işaret etti. Oyun oynarken çocukların mutlu olduğunu, çocuğun büyümesi ve
sağlıklı gelişmesi için beslenme, sevgi, bakım ne kadar gerekli ise oyun ve
oyuncakların da o kadar gerekli olduğunu, oyunun çocuğun bedensel, duygusal,
sosyal, zihinsel ve dil gelişiminde önemli rol oynadığını belirten Hicran
Karadoğan Kınık, oyun oynamanın çocuğun gelişimindeki etkileri hakkında da
bilgi verdi.
Oyun yoluyla çocukların düşünmeyi ve kendi
başına karar vermeyi, sorumluluk almayı, işbirliği yapmayı ve paylaşmayı
öğrendiğini, hayal gücünü, becerilerini geliştirdiğini, dikkatini bir noktaya
toplamayı ve becerilerini organize etmeyi öğrendiğini ifade eden Kınık,
"Çocuk oyun oynayarak kendini tanır. En güçlü ve doğal dürtülerinden biri
olan, saldırganlık dürtüsünü boşaltma olanağı bulur. Değişik sosyal rolleri
deneme, duygularını dışa vurma imkanını elde eder ve başka nesneler ya da
insanlarla ilişkilerini inceler. Oyun, kas gelişimini hızlandırır ve güçlendirir.
Çevresini araştırma, objeleri tanıma ve problem çözme imkanı sağlar. Kendisini
ifade etmeyi, sözlü olarak ifade edilenleri anlamayı öğrenir, yeni sözcükler
kazanır. Çocuk toplu yaşam için gerekli olan kuralları öğrenir" dedi.
Anne-babanın çocukla birlikte oyun
oynarken karşılıklı gülümseyerek ve mümkün olduğunca göz göze gelerek, neşeli
bir atmosfer oluşturmaya çalışması gerektiğini de kaydeden Hicran Karadoğan
Kınık, bebeğin el ve ayak parmaklarıyla oynayarak, vücudundaki organlara
dokunarak ismini söylemesi gerektiğini vurguladı. Kınık, "Çocuğun, aynada
kendini ve anne-babayı görmesi sağlanmalı. Anne-baba çocuğun farklı şekiller,
renkler görmesini ve sesler duymasına yardımcı olmalı. Eşyalara dokunmasına
fırsat verip, anlayabilmesi için zaman bırakıp ve daha sonra da tanıyabilmesi
için ne olduğunu tekrarlamalı. Bebeğin elinde tutması için, mandal, plastik
bardak, kaşık, çıngırak gibi değişik şekillerde eşya ve oyuncaklar vererek,
ellerini bol bol kullanmasını sağlamalı. Yumuşak ses tonuyla konuşup, nazik
hareketlerle yaklaşıp, şarkılar söylenmeli. Çocukla birlikte resimlere,
kitaplara bakıp, kitap okuyup, müzik dinletip, el çırptırırsa çocuk için en iyi
oyun ortamını oluşturmuş olur. Oyun oynarken geçen zamanın mutlu, neşeli ve
öğretici olmasına yardımcı olur. Oyun düşünceler, duygular ve ilişkiler içinde,
beceri ve kontrol kazanmanın önemli yoludur. Oyuncak ise çocuğun beş duyusu ve
duygularını uyaran, değerlendirme ve uygulama yetilerini geliştiren, hayal
gücünü zenginleştiren, bedensel ve sosyal gelişimini hızlandıran oyun
aracıdır" diye konuştu.
Çocuğun yaş, ilgi ve gereksinmelerine göre
oyun ve oyuncak tercihlerinin de değiştiğini ifade eden Kınık, yaş gruplarına
göre seçilmesi gereken oyuncaklar hakkında şu bilgileri verdi:
0-6 aylık dönemde:
İlk 6 ayında çocuk ses, şekil ve renklere karşı duyarlıdır. Bu dönemde görsel
ve işitsel duyulara yönelen hareketli oyuncaklar çocuğun dikkatini çeker ve
neşelendirir. Çocuk yeni ve ilginç olan her şeye bakmak, dokunmak, seyretmek
ister. Bu çocuğun öğrenme yoludur. Yatağının üzerine asılabilen, sallanınca ses
çıkaran, canlı renkleri olan objeler ve rahatça tutulabilen çıngırak bu dönemin
vazgeçilmez oyuncaklarıdır. Bu aylarda yine müzik kutuları, renkli halkalar,
kumaştan ve plastikten kucaklanacak bebekler tercih edilebilir. 4. ayından
sonra çeşitli boylarda toplar, tutmalı çıngıraklar, bez bebekler, lastik ve
plastik sıkmalı oyuncaklar, diş kaşıyıcı halkalar, iç içe geçen kutular
seçilebilir ve radyo-teyp dinletilebilir.
7-12 aylık dönemde:
Oturmaya başladığı 7. aylarından itibaren çocuk uzanabildiği her şeyi
yakalamaya, yakaladığı her şeyi de ağzına götürmeye çalışır. En çok
hoşlandıkları; bir elinden diğerine kolayca geçirebildiği renkli halkalar,
avuçlayabildiği plastik küpler, kemirebildiği kauçuk nesneler, hırpalandığı
zaman bozulmayan yumuşak bebek ve hayvancıklardır. Tutunarak da olsa ayağa
kalkabildiğinde eline geçen her şeyi yere atmaktan zevk aldığından, zıplayan,
yere düşünce ses çıkaran oyuncaklar ilgi odağıdır. Boy boy renkli toplar, iç
içe geçebilen kutular, renkli makaralar, bebekler, kitaplar, renkli büyük
resimler bu dönemin oyuncakları arasında yer alır. Ayrıca 7. ayından itibaren
oynanmaya başlanan, annenin tekrar kendine geri döneceğini öğrenmesini sağlayan
"cee e" oyunu çocuğun anneden ayrılma kaygısını kontrol etmesine
yarar. Annenin her gözden kayboluşunda duyulan gerginlik, anne görüldükten
sonra gerginlikten, memnuniyete dönüşür. 10-12. aylarında tef, davul, kapaklı
kutular, düdük, kitaplar, resimler, kalın kalemler, bahçe ve kum oyuncakları,
banyo oyuncakları, balonlar, toplar, itilen ya da çekilen tekerlekli oyuncaklar
telefon çevirme gibi etkinlik setleri tercih edilebilir. Bu dönemde
oynanılabilecek kum ve su, çocuğun dokunma hissinin gelişimini sağlar ve çocuğa
büyük haz verir. Deneyim ve keşif olanakları sağlayan kum ve su sayesinde
utangaç çocuk uyarılır, saldırgan çocuk sakinleşir.
13-18 aylık dönemde:
Bu aylarda itmeli, çekmeli ses çıkaran oyuncaklar, üstüne ve içine
oturulabilecek büyüklükte tahta veya plastik büyük hayvan türü oyuncaklar, boş
tahta ve mukavva kutuları, küçük sandık, sepet ve tabureler ayrıca oyuncak
süpürge, faraş ve bezler, öykü kasetleri, çocuk şiir ve resim kitapları tercih
edilebilir.
19-24 aylık dönemde:
Bu aylarında çocuk, bütünü parçalara ayırmaktan, kutuyu doldurup boşaltmaktan,
kule ve köprü yapmaktan büyük zevk alır. Bu dönemde çocuğun ilgisini çeken
oyuncaklar arasında mutfak eşyaları, farklı büyüklükteki plastik parçalar,
saçları ve elbiseleri olan bebekler ve arabalar yer alır. Bu dönemin sonuna
doğru çocuk, tahta parçasını arabaymış gibi hareket ettirebilir. Bazı
hareketleriyle anne-babayı taklit edebilir. Bu dönemde minyatür marangoz
oyuncakları (tahta çekiç ve çiviler), mutfak setleri gözde oyuncaklardır.
Ayrıca bu dönemde yine tahta, bez veya plastik hayvanlar, evde ve sokakta
kurulan salıncaklar, kova, kürek, çocuk şiir kasetleri ve kitapları tercih
edilebilir.
25-30 aylık dönemde:
Bu dönemde çocuk, hayal gücüne dayanan oyunlardan hoşlanır. Oyuncaklarıyla
konuşur, onlara kızıp bağırabilir. Bedensel olarak gelişmiş olduğundan
rahatlıkla takla atar, topa tekme atar, çok aktif olduğundan yeni oyunlar
yaratır ve bu oyunları uygular. Evcilik, bakkalcılık, postacılık ve doktorculuk
oyunlarında çeşitli kıyafetlere girip, canlandırmayı sever. Bu dönemde çocuğun
oyun malzemeleri; sorun çözmeyi, yaratıcılığı ve duygularının arıtılmasını,
yansıtılmasını destekleyici oyun hamuru, kil ve inşa blokları gibi
"yapılandırılmamış" oyun araçlarından oluşabilir.
Bu dönemde çocuğun oynaması için; parmak
boyası, keskin olmayan makaslar ve kağıtlar, renkli çıkartmalar, öykü ve masal
kitapları, teyp ve çocuk şarkı kasetleri, bebek, bebek arabaları gibi itmeli ve
çekmeli tekerlekli araçlar, üç tekerlekli bisiklet, basit bilmeceler ve tahmin
oyunları (hayvanları, ağaçları, çiçekleri bilmesi gibi), küçük süpürge, faraş,
küçük tencere, tabak, fincan gibi ev işi araçları, tahtadan veya plastikten
çekiç, kerpeten, tornavida gibi araçlar, hayvanat bahçesi gezileri veya yakın
çevre gezileri, su, kum, kil gibi doğal oyun malzemeleri çocuğun dokunma
duygusunun gelişimine, deneyim ve keşif olanaklarının sağlanmasına, utangaç
çocuğun uyarılmasına, saldırgan çocuğun sakinleşmesine ve çocuğun dikkatini bir
konu üzerinde toplamasına yardımcı olduğu için tercih edilebilir.
49-60 aylık dönemde:
Bu dönemde çocuk, grup oyunlarına ilgi duyar. Yavaş yavaş çevresini tanımaya
başlar, yaşıtlarıyla arkadaşlık kurar. Oynadıkları oyunların kurallarına
saygılı olmayı öğrenir. Bu dönemde çocuğun oynaması için; kesme-yapıştırma,
çizim yapma, resim boyama ve öykü, masal kitapları, şekil verebileceği, el
becerisini geliştirmenin yanında hayallerini gerçekleştirebileceği oyun hamuru,
kum, kil, su gibi malzemeler, 3 tekerlekli bisiklet, tekerlekli patenler, ip
atlama, seksek, bilye, körebe, saklambaç, çember çevirme gibi oyunlar, oyun
parkları ve doğa gezintileri önerilebilir."
Kınık, oyuncak seçme konusunda ise şunları
söyledi: "Çocuğun gelişimine uygun oyuncaklar seçilmelidir. Oyuncağın
tüyleri çocuğun ağzına, burnuna kaçmamalıdır. Zehirsiz boyalarla boyanmış
olmalı, zehirli maddeler içermemelidir. Yıkanabilir, dayanıklı, sağlam
olmalıdır. Yutulacak ve kolayca kopup, çocuğun ağzına atacağı kadar küçük
parçaları olmamalıdır. Sivri uçları, kesici kenarları, parmaklarının sıkışabileceği
ek yerleri ve gözlerine zarar verebilecek çıkıntıları olmamalıdır. Çocuğun
bedenine uygun büyüklükte ve ağırlıkta olmalıdır. Oyuncaklar düzenli olarak
gözden geçirilmeli, hasarlı ve kırık olanlar tehlikeli olabilecekse
atılmalıdır. Bozuk para, kibrit, çakmak, sigara gibi malzemeler çocuğa zarar
verebileceğinden oynaması için verilmemelidir. Oyuncakların oyun değeri olmalı,
bedensel, zihinsel, sosyal ve dil gelişim alanlarının tümünü birden
destekleyebilecek zengin uyarıcıları içermeli, çok fonksiyonlu olmalıdır."